Leven kost geld

De Zweed Jonas Karlsson (1971) is toneelschrijver, acteur en romancier. De rekening is een van de drie romans die tezamen in de wandelgangen de ‘trilogie van het absurde’ worden genoemd. In de voorganger De kamer schetst de schrijver een kantoortuin die veel weg heeft van een gekkenhuis. De overheidsdienst waar ene Björn werkzaam is, wordt simpelweg ‘De Instantie’ genoemd. Deze roman is een pleidooi voor het recht van het individu, hoe verknipt dan ook, en tegelijkertijd een satire op de moderne kantoorwerkplek en op de (Zweedse) verzorgingsmaatschappij. Björn merkt daar op dat beperkte mensen de wereld niet zien zoals die eruitziet. Ze zien alleen wat ze zelf willen zien. Ze zien de nuances niet. De kleinigheid die het verschil maakt.

karlsson de rekeningDe naamloze hoofdpersoon van De rekening heeft ook nooit ingezien dat hij eigenlijk een enorme geluksvogel is. Hij heeft weinig geld, slijt zijn dagen achter de balie van een rustige videotheek, gaat met dezelfde afhaalmaaltijd naar huis, een eenkamerappartementje, drinkt eens wat of gaat bij zijn enige vriend Roger langs. Hij heeft geen grote ambities, ook niet op het vlak van de liefde, is eigenlijk tevreden met zijn ietwat lethargische staat. Dan ligt er ineens een rekening op zijn mat. Van een onbekende instantie. Iets dat verdacht veel lijkt op een reclamefolder, op een nepfactuur. Het bedrag doet ook niet al te serieus aan: maar liefst 5.700.000 Zweedse kronen (rond de 620.000 Euro).

Onze filmkenner maakt zich niet erg druk. Hij kabbelt voort, net als de taal. En toen en toen, maar toch weet de tekst je te grijpen. Door de intrigerende nonchalance waar Karlsson patent op lijkt te hebben. Geen mooischrijverij, maar pure functionele zinnen in dienst van het verhaal. Vanachter zijn balie ziet de antiheld dat er frisdrank is gemorst op de vloer bij de ingang. Wanneer de zon erop schijnt, herkent hij er verschillende landen in. Wanneer hij eroverheen sloft blijven zijn schoenen aan de kunststofvloer plakken. ‘Het klonk eigenlijk wel feestelijk. Zeker als je een beetje ritmisch liep.’ Het is erg rustig en hij besluit zijn baas te bellen om toestemming te vragen om een mop te kopen. Een beetje dweilen en omdat er geen klanten komen, wat rekeningen sorteren en wachten tot sluitingstijd.

Hij heeft een saai leven, maar het is ook overzichtelijk. Hij hoeft niet zo nodig mee te doen met de ratrace rond de nieuwe representatieve auto, het eigen huis en de interessante partner. Het is hem wel goed. Omdat hij de rekening – waarvan hij en de lezer nog steeds denken dat het een grap is – bij het oud papier heeft gegooid, komt er een herinnering van een incassobureau. Hij klimt maar eens in de telefoon. Een hilarisch stukje uitvergroting. De wachttijd loopt alleen maar op. Hij blijft bij zijn besluit dat het een vergissing moet zijn en gaat uit om een ijsje te eten. Onderweg hoort hij iedereen praten over de rekening die ze hebben gekregen. Hij besluit nogmaals te bellen. Na een doorwaakte nacht met nummers van Jeff Buckley krijgt hij, enigszins melancholisch geraakt, eindelijk iemand aan de lijn.

Er ontstaat een op het eerste gezicht doodgewoon gesprek. Over schuld en afbetaling. Maar hoe is die schuld ontstaan. Door zijn dromen, door zijn tevredenheid, door de vele ervaringen die hem hebben gevormd. Dat blijkt allemaal niet gratis te zijn geweest. Er moet mondiaal worden genivelleerd. ‘Leven kost geld’.

Langzaam ontstaat er iets van een vertrouwensband tussen de schuldenaar en de vrouw die zijn geval behandelt van het bedrijf WRD, wat staat voor World Resources Distribution. Nachtenlang zit hij met haar aan de telefoon, probeert af en toe ook indruk op haar te maken. Je voelt wel dat ze, om eens een afgezaagd woord te gebruiken, met hem meedenkt, maar ze zit slechts op de tweede etage. De beslissingen worden uiteraard veel hoger genomen. Er blijft twijfel bij onze antiheld. Het is toch vreemd dat hij Maud elk moment aan de lijn kan krijgen. Hij besluit om op bezoek te gaan bij het hoofdkantoor.

Maud was namelijk nogal in paniek geraakt toen hij vertelde over zijn mislukte relatie met een studente afkomstig uit India. Een geheime relatie die plotsklaps eindigde toen ze naar India terugging om uitgehuwelijkt te worden. Dat moet toch zeker voor aftrek zorgen? Die rampspoed hadden ze gemist bij WRD. Alles zal wel worden rechtgezet. Er zijn immers veel meer mensen met veel meer geluk, mensen die ook nog eens veel minder moeten betalen dan hij. Hij krijgt een immense stapel enquêteformulieren voor zijn neus. Maar de uitkomst van de vergadering is verrassend. Komt de antiheld ermee weg, wordt hij afgesloten van het geluk, misschien zelfs geëuthanaseerd?

Ik zag al voor me hoe ik geblokkeerd zou worden met behulp van iets wat op zo’n trechter leek als ze voor honden gebruiken, om te voorkomen dat ik nog meer ervaringen in me op zou likken. Licht, geluiden, vogels, de wind, alles waar ik van hield, zelfs regen en noodweer.

De rekening is een roman die het absurdistische van het gewone, van het net verschoven dagelijkse leven laat zien. Een behoorlijke spiegel voor de carrièremaker, voor de mens die aan de standaardverwachtingen wil voldoen, opgelegd door de omgeving, door ouders, door de maatschappij. Opnieuw breekt Karlsson een lans voor de mens die eenvoudigweg wil leven, voor bijvoorbeeld de creatieveling die zijn eigen weg wil gaan, andere belangen, andere belangstellingen, andere doelen heeft. Voor iemand die oog heeft voor zijn omgeving in plaats van alleen een beeldscherm.

Guus Bauer

Jonas Karlsson – De rekening. Vertaald door Geri de Boer. Atlas Contact, Amsterdam. 158 blz. € 18,99.