De literaire variant op tv-programma Utopia

‘Ervaring doet met meestal op uit onervarenheid.’ Een van de motto’s van Joke van Leeuwens roman De onervarenen is van de hand van de Nederlandse socioloog Johan Goudsblom. De onervarenen gaat over het sociale experiment om in een tropisch land een nieuwe samenleving op te bouwen. Achterin het boek staat: ‘Dit boek is fictie. Halverwege de negentiende eeuw stichtten arme Europeanen, aangespoord door propaganda, volksplantingen in Midden- en Zuid-Amerika die niet tot bloei kwamen of ronduit mislukten. Zo belandden er onder andere Belgen in Guatemala, Zeeuwen in Brazilië en Argentinië , en ‘boeroes’ in Suriname.’

van leeuwen onervarenenEn zo gebeurt het inderdaad in De onervarenen: het is 1847 en een groep arme mensen wordt overzee een beter leven in het vooruitzicht gesteld. Na lang wikken en wegen wagen vijftig mensen deze grote stap, veel keuze hebben ze eigenlijk niet want ze leven in grote armoede. Hoofdpersoon is de jonge Odile, die uit praktische overwegingen getrouwd is met Koben. In het nieuwe, verre land, als lezer heb je net als de hoofdpersonen geen idee waar ze precies zijn, proberen ze zo goed en zo kwaad als het kan een nieuwe maatschappij op te bouwen. Maar geen van de beloftes die aan de emigranten is gedaan wordt nagekomen. Iedereen zit wederom tot over de nek in de schulden. Men mag het nieuw opgerichte dorp dan wel de naam Nieuwspruit gegeven hebben, zoveel komt er niet tot bloei. En hoe ellendiger men er aan toe is hoe hardnekkiger men zich vast gaat houden aan de oude tradities en gewoontes, met alle vreselijke gevolgen van dien.

Niet iedereen heeft echter moeite om zich aan te passen.

Anna lag in de schaduw op een laken en leek geen enkele last te hebben van de warmte, alsof ze meteen begreep dat dit haar land was. Ze zou de kille miezer niet kennen, de kou die onder je vel kroop, de sneeuw die in de winterzon pijn aan je ogen kon doen en een grijze drab kon worden waarin je voeten het alleen in klompen droog hielden en het leer van onbetaalbare laarzen kringen kreeg.

Van Leeuwen verstaat de kunst om veel te zeggen met weinig woorden.

Doordat Van Leeuwen niet expliciteert waar de roman zich afspeelt, krijgt het een verhaal een bijzondere dimensie. In haar vorige roman Feest van het begin speelde ze ook al met zulke open plekken. De onervarenen is hierdoor een verhaal van alle tijden geworden over mensen die samenleven, mensen die verliefd worden, mensen die kinderen baren, mensen die zichzelf willen zijn.

Odile maakt in haar leven diverse keren de verkeerde keuze en daarvan zal ze de consequenties altijd moeten dragen. Het tweede motto van het boek luidt niet voor niets: ‘And all we have, in the end, are the choices we make.’ (Naomi Alderman.) Daarnaast is De onervarenen vooral een boek over macht. Van Leeuwen legt genadeloos bloot hoe machtsbelust het menselijk ras is en hoe lastig het is om je aan te passen. Ook de machtsstrijd tussen mannen en vrouwen komt in dit boek aan de orde. De onervarenen zou je in die zin kunnen beschouwen als een zeer geslaagde literaire variant op het televisieprogramma Utopia.

Cilla Geurtsen

Joke van Leeuwen – De onervarenen. Querido, Amsterdam-Antwerpen, 238 blz. € 19,95.