Recensie: Mathijs Deen – Onder de mensen
Boer vindt vrouw
Ja, hoe ging dat vroeger ook alweer toen er nog geen Tinder bestond en geen televisieprogramma dat eenzame boeren aan een vrouw hielp? Je zette een contactadvertentie. ‘Boerenzoon zoekt vrouw. Woont alleen. 80 ha.’ De ouders van de timide boer Jan zijn in een verkeersongeluk overleden en dat maakt de boerderij ergens ‘ver in het noorden’ bij de dijk wel groot. Gelukkig vulde moeder voordat ze op vakantie ging nog wel de vrieskisten met eten zodat ‘de noodzaak tot zelfstandig koken een jaar of anderhalf’ opgeschort kon worden.
In Onder de mensen, de heruitgave van de roman Moeder doen die eind jaren negentig bij uitgeverij Passage werd uitgebracht, vindt een botsing van karakters plaats als de nogal bazige vrouw Wil haar plek op de boerderij komt innemen met een wensenlijstje, ook op seksueel gebied. De lezer weet eerder dan Jan dat Wil een van de identiteiten is van Irene die onder vier verschillende namen gereageerd heeft op de contactadvertentie. Aangezien zij verantwoordelijk was voor de kleine advertenties in de krant kon ze er ook voor zorgen dat ze met haar vier reacties de enige was. Als Wil wordt gekozen, speelt zij verder Wil. Wil speelt neit alleen een rol; zij moet ook nog eens opboksen tegen de historie van de boerderij waarbij elke vrouw die van buiten kwam, gek werd.
Onder de mensen is af en toe licht karikaturaal van karakter: boeren zijn geen praters, mensen in het noorden zijn achterdochtig, het westen is lawaaiig en druk, maar dat past wel bij het melodramatische karakter van deze roman die een constante lichte toon blijft behouden. Voor Wil krijg je steeds meer begrip naarmate je meer over haar jeugd te weten komt. Op de boerderij moet zij vechten met de geest van de moeder van Jan. Ze forceert een breuk tussen Jan en die geest als zij in een groteske scène de diepvriesmaaltijden met een kruiwagen de zee inrijdt.
De boer met een moedercomplex en de beschadigde vrouw moeten een nieuwe start maken en ondanks hun verschillen en het voortdurende ongemak als ze bij elkaar zijn, lukt dat steeds beter omdat ze mededogen voor elkaar krijgen al blijft tot de laatste bladzijde ongewis of er een happy end in zit. Achteraf gezien is Onder de mensen een voorloper geweest van de reeks plattelandsromans die in Boven is het stil van Gerbrand Bakker zijn bekroning heeft gevonden. Alleen daarom al is deze heruitgave alleszins gerechtvaardigd.
Coen Peppelenbos
Mathijs Deen – Onder de mensen. Thomas Rap, Amsterdam. 208 blz. € 19,99.
Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 25 juni 2016.
Zie ook de recensie van Guus Bauer over deze roman.
