De favoriet van een eeuwige verloving

Gescheiden kamers van de in 1991 overleden Italiaanse schrijver Pier Vittorio Tondelli is een boek over rouwverwerking. Schrijver Leo is na de dood van zijn jongere Duitse vriend Thomas teruggeworpen op zichzelf en wordt door zichzelf gedwongen na te denken over zijn leven en zijn liefdes. De in 1989 verschenen roman speelt zich af in het Aids-tijdperk, al wordt de ziekte niet bij name genoemd.

Pier Tondelli_KamersJe kunt parallellen trekken met Mystiek lichaam van Frans Kellendonk, en de uitgever en de vertaler (op de site van de uitgeverij) doen dat heel nadrukkelijk, maar wie Gescheiden kamers leest zal eerst de verschillen in het oog springen. In eerste instantie komt dat door de stem van de verteller Leo die uitgebreid reflecteert op wat er gebeurd is en daar betekenis aan hecht in plaats voorrang te geven aan de handeling van het verhaal. Er vindt dus continu commentaar op de eigen acties plaats. ‘Hij vindt de tegenstrijdigheid van zijn emotionele reactie absurd.’ In tweede instantie komt het door de vorm van deze uit drie delen bestaande roman die heen en weer springt tussen heden en verleden en misschien opzettelijk verwarrend is omdat het verleden door de dood van Thomas deel uitmaakt van het heden, er niet los van gezien kan worden. Daarbij is Mystiek lichaam sarcastisch, polemisch en humoristisch, terwijl Gescheiden kamers meer een ernstige zoektocht is, waarbij geen pasklaar antwoord komt op de vragen die Leo zichzelf stelt.

Een van de conclusies die Leo wel moet trekken, is dat hij ongeschikt is om mee samen te leven. Een paar dagen lukt nog wel, een vakantie gaat ook nog, maar daarna is hij toch vooral blij om weer alleen te zijn in zijn appartement. Hij schrijft na de zoveelste ruzie aan Thomas:

Het zinnetje, eigenlijk minder dan een zinnetje, twee woorden, waarvan de betekenis Leo ruim voldoende leek voor een goed uitgewerkt begrip, het zinnetje dat hij ineens in een van die brieven schreef, luidde ‘gescheiden kamers’. En hij legde Thomas uit dat hij met heem graag een contiguïteitsrelatie wilde waarin ze elkaar zouden toebehoren, maar niet bezitten. Dat hij liever alleen wilde blijven, maar tegelijk aan hem dacht als aan zijn uitverkoren geliefde, de favoriet van een eeuwige verloving.

Een mooie gedachte, maar in de liefde is er ook nog een ander met eigen verlangens en een eigen wil. Tondelli laat mooi zien hoe onmachtig Leo is om met die realiteit om te gaan. ‘Eigenlijk is hij altijd alleen geweest en daarom kan hij zich redden.’

In Gescheiden kamers behandelt Tondelli vele vragen: hoe lang mag je rouwen om een geliefde, welke rol speelt religie nog in je leven en in hoeverre laat je een geliefde toe om jouw leven te veranderen? Daarnaast is Tondelli af en toe opmerkelijk actueel in zijn observaties. Zo verblijft Leo enige tijd in Londen en ziet daar de leefomstandigheden van enkele vluchtelingen.

En hij ziet al hoe het oude, zieke Europa met heel zijn grandeur, cultuur en ponteneur, zijn thee om vijf uur en zijn academische rituelen, wordt afgeschaft, bezet, veroverd door de massa van de armste drommels, hongerlijders, uitgebuite stumpers. Het zal hun oorlog worden. De armen zullen zich wreken door overal kinderen te maken, door zich met de snelheid van mitrailleurvuur voort te planten, door met hun lijken iedere stelling te veroveren, door zichzelf in te zetten als vernietigende kracht. Ze zullen overwinnen, en van hen zal, in Bijbelse zin, het land zijn.

Het is op twee bladzijden, een keihard toekomstbeeld, dat – als je de doemdenkers mag geloven – elke dag bewaarheid wordt. In 1989 past het bij het beeld dat Leo heeft van een ineenvallende cultuur waarin de religie van zijn jeugd hem geen houvast meer biedt, de vrienden om hem heen sterven en er geen plaats meer is voor een nieuwe geliefde. Hij is anders weet Leo ten slotte, maar niet door zijn geaardheid, hij is anders door zijn schrijverschap.

Zijn seksualiteit, zijn gevoelsleven staat niet op het spel in de omgang met anderen, zoals hij altijd, telkens wanneer hij zijn kop stootte, dacht, maar in de continue verwerking, het te lijf gaan van een tekst die er nog niet is.

Gescheiden kamers is een contemplatief boek dat ook de lezer tot nadenken stemt.

Coen Peppelenbos

Pier Vittorio Tondelli – Gescheiden kamers. Vertaald door Jan van der Haar. Gibbon Uitgeefagentschap, Amsterdam. 200 blz. € 19,90.