Recensie: Jowi Schmitz – Weg

Het leven geeft geen cadeautjes

De veertienjarige Anna droomt van een leven voorbij de regels en beperkingen van ‘Huize Landvoorzand’, waar haar ouders tehuiskinderen ‘verzamelen’. De zeventienjarige Robin, pleegkind na een familiedrama, belooft Anna dat ze samen zullen weglopen. Of beter nog: ‘de wereld veroveren’. Maar recalcitrante Robin, Außenseiter en survivor, kan die belofte niet waarmaken. Zijn levensmotto ‘in beweging blijven’ indachtig, besluit Anna alsnog te vertrekken, want bang zijn ‘is geen optie’.

Anna wordt meteen opgepikt door Mammita, ondanks haar kleine gestalte chauffeuse van een vrachtwagen. Een veelbelovend begin van Anna’s hoogstpersoonlijke queeste. Want ja, zoals zoveel personages in de adolescentenroman onderneemt ook Anna een zoektocht naar zichzelf, zij het niet in letterlijk zin. Ze wil vooral weg van het tehuis waar ze ‘geen lucht’ meer krijgt en het gevoel heeft slechts een ‘reservekind’ te zijn. Anna neemt nauwelijks ruimte in; ze praat zo zacht dat mensen haar vaak niet verstaan, al hunkert ze op haar manier naar aandacht: ‘Elke dag wilde ze iets zeggen, iets waardoor ze haar zouden zien.’ Die moeizame communicatie en de bij voorbaat tot mislukken gedoemde pogingen tot echt contact lopen als een rode draad doorheen de roman. In een wanhopige poging om gezien te worden, neemt ze Robins voornaam – en bij benadering zijn identiteit – over.

Aangekomen in Barcelona is Anna opnieuw op zichzelf aangewezen. Ze ontdekt dat ontheemd zijn de schaduwzijde van haar felbegeerde vrijheid is. Al krijgt ze snel weer gezelschap; van straatmuzikant Barry en later niet toevallig van een jong kauwtje, ‘een kind dat zijn familie kwijt was’. In Barcelona transformeert Anna tot een ‘uitbijter’; een wiskundig begrip voor getallen die niet meegerekend worden omdat ze te sterk afwijken van de regels. Er is durf nodig om sociale conventies met voeten te treden, maar ook dat heeft een keerzijde: ‘Vrijheid is wel leuk, maar het gaat per definitie nergens naartoe.’ Het hoge verteltempo, geheel passend bij de road novel, komt knarsend tot stilstand. Eigen aan het genre wordt er gefilosofeerd over het leven en de dood, geluk en identiteit. Vrachtwagenchauffeur Has heeft een eerder fatalistische ingesteldheid, terwijl Mammita de hoop laat overwegen. Barry zweert dan weer bij het ultieme gevoel van vrijheid, ‘overal ter wereld thuis zijn.’ Onder impuls van Barry en collega-straatmuzikanten vervolmaakt Anna haar persoonlijke queeste. Het resulteert in te lang uitgesponnen passages, vol van Anna’s introspectie en dat gaat op den duur vervelen. Dieptepunt vormt Anna’s sterk in scène gezette telefoongesprekje met haar moeder dat – hoe kan het ook anders – nogal voorspelbaar tot het inzicht leidt dat ze niet kan blijven weglopen voor zichzelf en haar afkomst.

Weg begint als een ijzersterke adolescentenroman, als een noodzakelijk verhaal dat geschreven moest worden. Niet verwonderlijk, gezien de autobiografische insteek: Schmitz baseerde haar eerste adolescentenroman namelijk op jeugdervaringen: als vijftienjarige liep ze zelf weg en kwam via omzwervingen in Barcelona terecht. Vanuit die ervaringen ontstaat een doordacht boek, dat een sterke compositie en psychologische diepgang verbindt. Een combinatie die je nog zelden aantreft in hedendaagse young adult. Dankzij die ijzersterke psychologische portrettering komen Schmitz’ personages vanaf de allereerste bladzijde tot leven, en dat vraagt vanzelfsprekend een auteur met metier. Meer dan in eerder werk betoont Schmitz zich een begenadigd styliste, die de besognes van haar personages in verhelderde proza weet te vatten. Haar directe stijl smukt ze met sterke oneliners op:

Medelijden is een vorm van mishandeling

We doen elkaar pijn niet omdat we dat willen, maar om wie we zijn.

Als je je niet tegen iemand kan afzetten, hoe wist je dan waar je heen moest?

Je kan wel blijven citeren. Zelfs als Weg gaandeweg z’n pulserend ritme verliest en de passages in Barcelona stilaan gaan vervelen, blijft de roman stilistisch stevig overeind.

Jowi Schmitz is van vele literaire markten thuis; ze schreef kinderboeken en volwassenenromans, een handboek voor wie met jeugdtheater aan de slag wil en een persoonlijk verslag van de geboorte en ontwikkeling van haar veel te vroeg geboren zoon. Weg is haar eerste adolescentenroman, en omwille van de autobiografische inslag, stilistische rijkdom en levendige personages een behoorlijk goed uitgewerkt verhaal. De inhoudelijke omslag meer dan halverwege het verhaal, waarbij Schmitz te sterk focust op introspectie, haalt de oorspronkelijk drive onderuit en leidt tot een voorspelbare verhaallijn. Geen volledig geslaagde roman dus, maar wel een verdienstelijke poging, die nieuwsgierig maakt naar Schmitz’ verdere exploratie van het genre.

Jürgen Peeters

Jowi Schmitz – Weg. Hoogland & Van Klaveren, Hoorn. 224 blz. € 14.95.