We vroegen onze medewerkers of ze een top drie wilden maken van de beste boeken die zij in 2016 gelezen hebben. Uitleg mocht, maar hoefde niet. Dit zijn de favorieten van onze medewerkers. En er is één duidelijke winnaar: Lize Spit met Het smelt.

Guus Bauer (zie ook zijn megalijst)
alles ex aequo:
Oorspronkelijk Nederlands:
* Onder de mensen – Mathijs Deen / Weg – Jowi Schmitz / Dat is wat ik bemin – Isabelle Rossaert
Vertaald:
* Moeders zondag – Graham Swift / De boom in het land van de Toraja – Philippe Claudel / Anna in kaart gebracht – Marek Šindelka
Biografieën:
* Tsjechov, een fotobiografie – Peter Urban / Ferdinand en Johanna – Elly Kamp / Geert van Oorschot, uitgever – Arjen Fortuin

Remco Ekkers
* In den beginne van Bertus Aafjes
Een mythisch en psychologisch fenomenaal inzicht in de ontwikkeling van menselijk bewustzijn en de verhouding tussen man en vrouw. Al vaak herlezen.
* Jozef en zijn broers van Thomas Mann
Al weer, wat een psychologisch inzicht en wat een inlevingsvermogen! Rijke taal.
* Aanmatigingen van Jan Kuijper; een bijzondere dichter. En wat een rijmtechniek (terwijl ik niet zo van eindrijm houd).

Aly Freije
* Marja Pruis – Zachte riten
Het boek geeft vooral tussen de regels door een sterk en aangrijpend beeld van vriendschap en het verlies van een broer. De personages zijn raak en met een lichte toets van ironie erg goed uitgetekend. En tussendoor mooie scenes uit het leven van de hoofdpersoon en hoe zij als poëziedocente opmerkzaam studenten observeert en hen de poëzie laat ontdekken.
* Richard de Nooy – Zacht als staal
Wij volgen de vasthoudende en ook hartverscheurende zoektocht van een moeder naar het leven van haar verongelukte zoon, zoals zij hem nooit gekend heeft in Zuid-Afrika. De coming-out van een jongen die vlucht voor zijn intolerante omgeving naar het homo circuit van Amsterdam. Zijn verblijf daar wordt fijnzinnig getekend vanuit de belevingen van mensen om hem heen met hun goede en ook criminele kanten. Een schrijnend boek over mensen met hun sterk verschillende achtergronden.
* Jenny Offill – Verbroken beloftes (uit het Engels vertaald)
Een jonge vrouw worstelend tussen haar roeping als schrijver en het gangbare leven in een huwelijk met een huilbaby. De wankele grens tussen waanzin en normaliteit wordt prachtig uitgetekend. Via korte associatieve scenes wordt een heel leven daarachter prachtig uitgebeeld.

Cilla Geurtsen
1 Brief aan mijn dochter van Abdelkader Benali.
Voor Tzum schreef ik: ‘Brief aan mijn dochter is allereerst een rijk boek waarin Benali onze hedendaagse maatschappij scherp onder de loep neemt, maar uiteindelijk is het vooral een boek dat hoop biedt.’ En die hoop kunnen we wel gebruiken, ook in de letteren.
2 Jasper en zijn knecht – Gerbrand Bakker
Bakkers observaties zijn altijd scherp en raak. Zijn natuurobservaties kunnen me diep raken. De titel van het boek vind ik trouwens ook prachtig.
3 Het smelt – Lize Spit
Het boek waar je dit jaar niet omheen kan. Gedetailleerd, schrijnend en pijnlijk. Dat ik het antwoord op het raadsel ook niet wist, vond ik trouwens ontzettend stom van mezelf. (Ik ben niet goed in raadsels en moppen.)

Reintje Gianotten
1 Misschien Esther van Katja Petrowskaja

2 Prijs de dag voordat de avond valt van Hannah van Wieringen

3 Lenteloos voorjaar van Hanny Michaelis

Willem Goedhart
1 Frederik Willem Daem – Zelfs de vogels vallen (2015, De Bezige Bij)
Verhalenbundel vol eigenzinnige vertellingen: grimmig, bij vlagen komisch en bijzonder goed geschreven.
2 Catherine Lacey – Niemand is ooit verloren (2014/2016, Das Mag)
Stream-Of-Consciousness-roman en een beklemmend reisverslag vol levensvragen zonder antwoorden.
3 Umberto Eco – De geschiedenis van imaginaire landen en plaatsen (2013, Prometheus)
De ‘vergeten’ dode van 2016 zette de kroon op z’n oeuvre met deze fantastische atlas van de verbeelding.

Yves Joris
* Dat kan mijn kleine zusje ook – Will Gompertz
De vermaarde kunstcriticus neemt ons mee op een ludieke en verfrissende reis doorheen de kunstwereld.
* Borges, verzameld werk
Is een postume Nobelprijs mogelijk? De Argentijnse meester neemt ons mee op een ongewone reis doorheen het gewone leven. Of is het omgekeerd?
* Hoe lees ik – Lidewijde Paris
Een must voor iedereen die (creatief) wil leren schrijven.

Rieuwert Krol
* Anton Valens – Het compostcirculatieplan
Ingetogen beschrijving van rouw om een overleden redacteur. Met prachtige zinnen.
* J.M. Coetzee – De schooldagen van Jezus
Fascinerend. Maar ben er nog niet over uit waarom.
* Frank Westerman – Een woord een woord
Een echte Westerman, net zo aanstekelijk als De graanrepubliek maar nu over terrorisme met een huiveringwekkend verslag van de Molukse treinkaping.

Jane Leusink
* Isaac Babel – Alle verhalen.
Waarover James Salter op p. 47 en 48 van De kunst van fictie schrijft: ‘Het is moeilijk die verhalen en hun verbijsterende en ontroerende effect op lezers te beschrijven. Ze zijn bijgeschaafd tot een adembenemende intensiteit.’ Babel zei ook schrijft Salter een stukje verderop: ‘dat er geen staal bestond dat het menselijk hart met zoveel kracht kon treffen als een goed geplaatste punt.’ Ik geloof dat dit een beroemde uitspraak van Babel is. Hoe dan ook, alles is stijl of het nu een gedicht, een kort verhaal of een roman is.
* Amy Liptrop – The outrun/De uitweer
Speelt zich voor een deel af op de Orkneys, een van mijn lievelingsplekken. Het heeft buitengewoon aansprekende, heel precieze en informatieve beschrijvingen, met die van de natuur als hoogtepunt.
* P.F. Thomése – De onderwaterzwemmer
Van begin tot eind, maar vooral naar het einde toe, ontroerend en liefdevol. Een en al stijl ook!

Janna ter Meulen
* Joseph Roth – Job
Bedrieglijk eenvoudig qua plot en stijl, maar juist daarom zo prachtig en indrukwekkend. Een van de mooiste boeken die ik ooit gelezen heb.
* David Vann – Aquarium
Rauw verhaal over wraak, liefde, leed en hoe dicht die bij elkaar kunnen liggen in een familie, knap verteld vanuit het perspectief van een jong meisje.
* Lize Spit – Het smelt
Vijfhonderd pagina’s over een noodlottige zomer, meedogenloze kinderen en beschadigde mensen en het verveelt geen seconde. Lize Spit schreef een debuut in schurend maar beeldschoon proza dat nog maandenlang aan je blijft knagen.

Hanz Mirck
* Thomas Lieske – Daedalea
De poëzie is op sterven na dood. Maar Lieske schrijft een tekst die toneel, poëzie en straattaal vermengt tot een maatschappijkritisch spektakel. Hoogtepunt in zijn oeuvre.
* Eimear McBride – De mindere goden
Monologue intérieur to the max waarin ook de syntaxis (of het ontbreken of ontsporen ervan) ons laat ervaren wat de hoofdpersoon voelt. Een stap verder dan Joyce en een halve verder dan Faulkner.
* Howard Jacobson – Mijn naam is Shylock
Hedendaaagse versie van De koopman van Venetië. Een prachtig bewijs van de elasticiteit en kracht van Shakespeare. En een urgente, hedendaagse vertelling.

Reinjan Mulder
Afgelopen jaar heb ik zoveel mogelijk boeken gelezen van schrijvers onder de dertig, in de hoop een nieuwe De avonden te ontdekken, een nieuwe Tranen der acacia’s of een nieuwe Blauwe maandagen.
Dat viel helaas een beetje tegen. Of schrijvers nu later dan vroeger debuteren of dat ze als eerste afvallen wanneer een uitgeverij besluit ‘minder maar beter’ uit te geven, in ieder geval werd in 2016 één van mijn drie verrassingen geschreven door een schrijfster die al overleden is, een andere door iemand die pas later debuteerde, en was alleen de derde een echt, flonkerend debuut. Ik heb het over:
1 Doeschka Meijsing (1947-2012), En liefde in mindere mate
Een ontroerende selectie uit de dagboeken die ze tussen haar 14de en 40ste bijhield.
2 Arnon Grunberg (1971), Aan nederlagen geen gebrek
Brieven die hij schreef tussen 1988 en 1994, de tijd vóór hij met Blauwe maandagen debuteerde. De brieven wisselen nogal van kwaliteit, maar er zijn een aantal juweeltjes bij die, als ze meteen al als boek waren uitgegeven, nu waarschijnlijk klassiek zouden zijn.
3 Lize Spit (1988), Het smelt
Het boek dat iedere uitgever wel had willen uitgeven maar dat verscheen bij de jongens en meisjes van Das Mag. Ik heb niet alle debuten van afgelopen jaar gelezen, maar durf het desondanks aan om deze grote roman nu al als hét debuut van 2016 uit te roepen, en Lize Spit met haar superieure gevoel voor taal en ritme als een mogelijk opvolger van Hugo Claus te zien.

Martijn Nicolaas
* Arnon Grunberg – Moedervlekken
De pijnlijke, absurde scènes zijn weer briljant, in stijl, formulering en personages. De psychiatrie ligt Grunberg goed.
* Lize Spit – Het smelt
Het verhaal houdt je vanaf het begin in de greep, mooi hoe Spit de tijd neemt om haar plot ingenieus uit te werken, in hoofdstukken die soms als korte verhalen niet zouden misstaan.
* Roos van Rijswijk – Onheilig
Een schurend boek, las ik ergens. En dat is het: Angelique de Waal is een moeilijk, zeurend maar onvergetelijk personage en Van Rijswijk heeft een prettige nuchtere stijl vol treffende beeldspraak.

Ronald Ohlsen
* Orhan Pamuk – Dat vreemde in mijn hoofd

* Elif Shafak – De stad aan de rand van de hemel

* Yusuf Atilgan – De lanterfanter

Geertje Otten
1 De straat van Magdalena – Jorge Galán.
Vertellen zoals vertellen bedoeld is. Dromerig, intens en overtuigend. Over een klein land dat zijn inwoners niet kan beschermen tegen kwaad en geweld.
2 En ik herinner me Titus Broederland – Auke Hulst
Rauw, helder, hard en tegelijkertijd poëtisch en gevoelig. Wat maakt een mens tot een persoonlijkheid? Wat maakt een mens uniek?
3 Moeders zondag van Graham Swift.
Een verhaal over liefde en lust…en over het schrijven zelf. Een mooi verhaal vol tegenstellingen en bespiegelingen.

Marloes Otten
1 Lize Spit – Het smelt
Het is een van de weinige boeken die in mijn hoofd bleef hangen, ook ver nadat het uit was. Het bevat een zeer schokkend verhaal, dat eigenlijk heel ‘klein’ beschreven wordt. Het verhaal maakt je verdrietig en laat je tegelijkertijd achter in verbazing. Heel indrukwekkend boek.
2 Auke Hulst – En ik herinner me Titus Broederland
Een heel erg mooi en hard boek. De wereld die omschreven wordt is herkenbaar en tegelijkertijd heel erg onherkenbaar. Het verhaal is schrijnend en heel indrukwekkend. Het taalgebruik is emotieloos en tegelijkertijd poëtisch. Het boek maakte echt indruk op mij. Het deed mee en beetje denken aan Kinderen van het ruige land.
3 Peter-Paul Rauwerda – De negen kamers
Een boek vol fantasie, waar de realiteit doorheen is gevlochten. Rauwerda heeft werkelijkheid heel mooi verbonden met fantasie en verweeft sprookjes, mythen, sagen, legenden, en andere verhalen door zijn eigen verhaal heen. Een boek om eens heerlijk in te verdwijnen.

Jürgen Peeters
* JonArno Lawson & Sydney Smith – Blommetjes
Woordenloos prentenboek dat via een dubbele geadresseerdheid zowel jonge kinderen als volwassen (voor)lezers voor zich weet te winnen. Zowel paginagrote illustraties als gestileerde stripverhalen vormen gaandeweg een expansie van warme tinten en contrasteren met de grauwe alledaagse werkelijkheid.
* Peter Verhelst & Kaatje Vermeire – De zeer vermoeide man en de vrouw die hartstochtelijk van bonsai hield
Intrigerend verhaal in bedrieglijk eenvoudige zinnen over het ‘verlangen naar een allesomvattende liefde’. Peter Verhelst bedient zich van een sterk zintuiglijke schriftuur; In een sterk uitgepuurde, haast poëtische stijl, wekt hij verlangen en liefde tot leven en analyseert genadeloos hun effecten op zijn personages. Kaatje Vermeire gooit alle registers open in expressieve, uitbundig van kleur voorziene illustraties. Een levensecht en teder verhaal mét weerhaakjes.
* Brian Selznick – De Wonderlingen
Meer dan vierhonderd bladzijden lang weten de illustraties de narratieve functie volledig te dragen. De filmisch uitgewerkte prenten, in velerlei schakeringen grijs, zwart en wit, verlenen het verhaal over de genealogie van de Wonderlingen – een geslacht van acteurs – een nostalgisch elan. Met dit bijna 650 pagina’s tellende huzarenstukje, waarin werkelijkheid en fantasie een geslaagde alliantie aangaan, plaatst Selznick zich met verve in die traditie van gepassioneerde verhalenvertellers.

Coen Peppelenbos
Het mooiste was de opleving van de Privé-domeinreeks van De Arbeiderspers met o.a. werk van Meijsing, Slauerhoff en Grunberg.
1 Brieven uit Genua van Ilja Leonard Pfeijffer
Stilistisch vuurwerk en genadeloos eerlijk. Wie La Superba mooi vond, moet ook deze autobiografische pendant lezen.
2 Jasper en zijn knecht van Gerbrand Bakker
Het tegendeel van Pfeijffer op stilistisch gebied, maar even indringend. Een dagboek van een jaar waarin Bakker de demonen uit zijn jeugd en studietijd verjaagt.
3 Mensen zonder uitstraling van Jente Posthuma.
Een subtiel debuut met ironie waarin de dood van de moeder van de hoofdpersoon een breukpunt wordt in haar leven. Geen tranentrekker, wel een boek waarin een hele wereld verborgen ligt onder de zinnen.

Miriam Piters
* Marijke Schermer – Noodweer
De knap geconstrueerde, tweede roman van Schermer boeit vanaf de eerste pagina op meerdere niveaus. Ze weet in het eerste korte hoofdstuk zó beeldend een wereld op te trekken en zulke indringende vragen op te roepen over het huwelijkse leven dat je niet alleen meeleeft met Emilia die worstelt met haar verleden, maar dat je ook je eigen leven met andere ogen beschouwt.
* Lize Spit – Het smelt
Vanaf de allereerste pagina gaat je hart uit naar Eva en terwijl zij naar haar geboortedorp terugrijdt, leg jij je leven stil om zoveel mogelijk tijd bij haar te kunnen vertoeven. Lize Spit treedt met haar poëtische stijl, beklemmende scènes en strakke structuur met een mokerslag de Nederlandse letteren binnen.
* Jente Posthuma – Mensen zonder uitstraling
Wat een debuut! De droogkomische, associatieve stijl en de indringende subtekst zorgen voor een schrijnend gevoel van medeleven met de hoofdpersoon die worstelt met zichzelf en met het leven. Dankzij haar voel je je begrepen en normaal (er zijn gelukkig meer mensen zoals ik, mensen zonder uitstraling, al is het dan in een boek!).

Maarten Praamstra
* The Death Archives, Mayhem 1984-94 van Jørn “Necrobutcher” Stubberud (vertaling: Victor Szepessy & Jan Bruun).
De black metal band Mayhem maakte in de jaren negentig het briljante album De Mysteriis De Dom Sathanas maar werd helaas bekender door het veel te vroege (gewelddadige) overlijden van twee bandleden en het rumoer dat daarop volgde. Mayhem bestaat nog steeds en medeoprichter en bassist Necrobutcher beschrijft, vol overgave, in dit boek de eerste tien jaar van de band. The Death Archives is enigszins fragmentarisch, maar beschrijft prachtig hoe enkele pubers vol enthousiasme een band beginnen en daar echt alles voor over hebben.
* De ontdekking van de wereld van Clarice Lispector (vertaling Harrie Lemmens).
Lispector schreef tussen 1967-1973 voor de krant Jornal do Brasil en die stukken (columns dekt de lading niet helemaal) laten je kennismaken met de wereld van Lispector. Het is een boek waar ik de tijd voor heb genomen en waar ik bij herlezing vast weer opnieuw door verrast zal worden. Een ‘column’ waarin ze beschrijft en overdenkt waarom arme Brazilianen twee gestrande walvissen op gruwelijke wijze slachten is wat mij betreft één van de mooiste teksten die ik dit jaar heb gelezen.
* Hoe Tortot zijn vissenhart verloor van Benny Lindelauf & Ludwig Volbeda
Een geweldig boek waarin de lezer met de cynische kok Tortot meereist met verscheidene legers. De koude en berekenende Tortot heeft er geen problemen mee om over te stappen naar het winnende leger en te profiteren van het conflict. Een conflict dat gaandeweg het boek steeds absurder wordt. Lindelauf brak al door met het tweeluik Negen open armen en De hemel van Heivisj en hopelijk is dit boek de doorbraak voor illustrator Ludwig Volbeda die adembenemende tekeningen vol details heeft gemaakt.

Wiebren Rijkeboer
1 Emma Cline – De meisjes
Prachtige vertelling vanuit de onschuld van de jeugd, tegen de achtergrond van een dramatisch-historische setting.
2 Richard Russo – Niemands gek
Een schlemiel om van te houden in vuistdikke, geestige en ontroerende roman.
3 Nathan Hill – De nix
Great American Novel van debutant.

Koen Schouwenburg
Elena Ferrante – De Napolitaanse romans

Clarice Lispector – De ontdekking van de wereld

Laurent Binet – De zevende functie van taal

Doeke Sijens
1 Edmund White – Our young man
Hartstochtelijke roman over het leven van een Frans fotomodel, die successen viert in Amerika, geschreven in de bekende fluwelen stijl van White. Veel seks, veel uitgebalanceerde observaties en geestige dialogen.
2 Rose Macaulay – The towers of Trebizond
Roman uit 1956, eindelijk gelezen. Een drietal excentrieke Engelsen maakt een reis door Turkije, deels op de rug van een kameel. Dat is slechts één manier om deze fascinerende en geestige roman samen te vatten. Opvallend actueel zijn de vlijmscherpe observaties van de auteur over Turkse moslimmannen.
3 Brendan King – Beryl Bainbridge. Love by all sorts of means
Voorbeeldige biografie die orde schept in het chaotische leven van de schrijfster. We weten nu beter hoe haar onvergelijkbaar prachtige romans zijn ontstaan.

Johannes van der Sluis
* Herman Melville – Bartleby
Een toelichting? Liever niet.

Bart Temme
1 R.A. Basart – De verzoening
Doldwaze roman. Als ik aan iemand moet uitleggen waar de roman over gaat, zou ik dat niet kunnen. Ja, een verhaal over een oud-leraar die teleurgesteld is in het onderwijssysteem, over de tuinen van A. Vogel, over een moeizame vader-zoon-relatie. Enfin, dit is een caleidoscopische roman. In de roman wisselen talloze verhaallijnen elkaar af, allemaal geschreven in een weergaloze stijl. Basart is een schrijver die écht durft te schrijven en niet bang is voor een bijzin (en nog één en nog één)!
2 Gerbrand Bakker – Jasper en zijn knecht
De Privé-domein-reeks vierde dit jaar haar gouden jubileum; er verschenen daarom een paar nieuwe delen. Het dagboek van Gerbrand Bakker vond ik het best geslaagd. Jasper en zijn knecht geeft een mooi beeld van het schrijverschap van Bakker, maar ik werd vooral getroffen door de eerlijkheid van dit dagboek. Hij vertelt prachtig over zijn jeugd, zijn worsteling met autisme en zijn liefde voor dieren (in het bijzonder zijn hond Jasper). Het dagboek sluit qua sfeer en stijl naadloos aan bij het oeuvre van Bakker.
3 Menno Wigman – Slordig met geluk
Alleen de titel vind deze bundel is al steengoed. Wigman vind ik één van de beste dichters van dit moment. Hij evenaart mijns inziens de kwaliteit van zijn vorige bundel, Mijn naam is Legioen, die ik al meesterlijk vond. De gedichten van Wigman hebben een sterke cadans; lees een paar gedichten achter elkaar en je hoort het meteen. Het meeste knappe is, dat je misschien denkt dat het eenvoudige gedichten zijn, maar in de poëzie van Wigman zitten altijd regels die je aan het denken zetten en het gedicht laten kantelen: ‘ik zag het natte graf dat mijn geboorte was / en zwom naar licht dat kwistig droop van licht’.

Justin Waerts
1 Ishion Hutchinson – House of Lords and Commons
Fascinerende tweede bundel met verhalende gedichten van deze Jamaicaanse dichter.
2 Zadie Smith – Swing Time
Smith weet grote culturele vragen over ras, afkomst en culturele toe-eigening op een dynamische manier te verbinden met onderwerpen als vriendschap, muziek en de relatie tussen moeder en dochter.
3 Peter Verhelst en Kaatje Vermeire – De zeer vermoeide man en de vrouw die hartstochtelijk van bonsai hield
Een leeftijdsloos prentenboek, prachtig geïllustreerd en haarscherp geschreven.

Roel Weerheijm
* Roos van Rijswijk – Onheilig
Een gekwelde moeder-zoonrelatie wordt uitgediept tegen de achtergrond van de terminaal zieke moeder, terwijl de zoon haar al een tijd niet heeft gezien.
* Maarten Inghels – Nieuwe rituelen
Een urgente filosofische dichtbundel, veelzijdig en veelzeggend; een actueel onderzoek naar het belang en de plek van rituelen in deze tijd.
* Ricardo Domeneck – Het verzamelde lichaam
Universele, gespannen, intertekstuele poëzie over even actuele als tijdloze thema’s, zoals de rol en invulling van gender en homoseksualiteit, en lichamelijkheid.

Enno de Witt
Ik beperk me even tot fictie, in de categorieën van eigen respectievelijk andermans bodem en afgestoft meesterwerk.
* Pieter Waterdrinker – Poubelle
On-Nederlandse, even vileine als hilarische satire met een verontrustende ondertoon.
* Paul Beatty – The Sellout
Uitbundige, komische afrekening met het racismegezeur.
* Philip K. Dick – De man in het hoge kasteel
Overtuigende dystopie waarin de As-mogendheden de Tweede Wereldoorlog hebben gewonnen.
En kijk nou eens: drie maatschappelijk relevante romans.