Ongelukkig zijn is geen rationele keuze

De Britse auteur Martyn Bedford (1959) verwierf internationaal naamsbekendheid met The Houdini Girl (1999) dat in 2013 onder de gelijknamige titel verfilmd werd. Daarnaast publiceerde hij in diverse genres, zoals sciencefiction, thrillers en psychologische romans. In 2010 verscheen zijn eerste adolescentenroman, Het Flip-effect, waarin protagonist Alex in het lichaam van een hem onbekende jongeman gevangen zit. Geen geheel originele thematiek, en ook de uitwerking blijft te sterk aan de oppervlakte om echt te overtuigen. Bedford wil vooral Alex’ identiteitscrisis belichten via een vergezochte verhaallijn, en dat levert geen onderhoudende plot op. In z’n nieuwste young adult, zoals het genre tegenwoordig genoemd wil worden, focust de auteur op de besognes van twee twijfelende tieners.

De titel mag je alvast letterlijk nemen: Bedford heeft z’n roman ingedeeld in 20 vragen, aangevuld met een afsluitende vraag, waarop het antwoord eigenlijk al vastligt. 20 vragen voor Gloria begint beloftevol: het eerste hoofdstuk wordt letterlijk uitgeschreven als gesprek (en géén ‘verhoor’) tussen Gloria, haar moeder en politie-inspecteur Ryan. Terwijl Gloria’s moeder en de inspecteur vooral benieuwd zijn naar de oorzaken van Gloria’s recente verdwijning, ziet de vijftienjarige protagoniste het opzet van dit gesprek ruimer:

Inspecteur Ryan wil het verhaal vanaf het begin horen. Daarmee zal ze wel de eerste van de vijftien dagen bedoelen, de dag dat ik vermist werd. Toch is het al een paar weken eerder begonnen. Niet toen ik verdween, maar toen hij kwam.

Vervolgens verschuift het perspectief volledig naar Gloria als focalisator, die haar nieuwe klasgenoot Uman uitgebreid introduceert. De recalcitrante Uman – een ‘hopeloze warboel van complexiteit en contradicties’ – heeft een ontregelende effect op z’n medemensen, en daarin ligt een deel van z’n aantrekkingskracht besloten. Bovendien blijft hij steeds trouw aan z’n eigen vooropgestelde normen en waarden, en dat in tegenstelling tot de brave, wat voorspelbare Gloria. Niet verwonderlijk dat Uman – die zogenaamd ‘mensen kan lezen’ – Gloria’s onbestemde verlangen doorgrondt. Ze is letterlijk vastgeroest in een leven dat haar ‘teleurstelt’. Bedford bezigt een hoog vertelritme, wat zowel Gloria’s observaties als de bij momenten pittige dialogen op het politiebureau een zekere drive verleent. Gloria overtuigt als een behoorlijk goed uitgewerkt personage; Uman daarentegen krijgt te opvallend een mysterieus cachet, wat naar typecasting zweemt.

Geheel voorspelbaar ontspint zich een spel van aantrekken en afstoten. Het heeft zeker potentieel, maar Bedford heeft dit verhaalgegeven te breed uitgesponnen. Dat zet niet alleen een serieuze domper op het vlotte vertelritme, maar haalt ook de zorgvuldig opgebouwde spanningsboog grotendeels onderuit, wat meermaals in langdradige passages resulteert. Een euvel dat de auteur probeert te maskeren door een nieuwe impuls: Gloria en Uman gaan er samen ‘vandoor’, zonder iemand op de hoogte te brengen. Dan mogen ze hun ‘jong zijn’ cultiveren en ‘branden’ van levenslust, de onbezonnen tocht, die meer dan twee weken zal duren, heeft vanzelfsprekend een verregaande impact op Gloria. Haar twijfels en bedenkingen worden door Umans geraffineerde psychologische druk subtiel ondermijnd. Een potentieel interessante invalshoek, die Bedford echter nauwelijks uitwerkt, toch een gemiste kans. Gaandeweg leiden de talloze strubbelingen naar een voorspelbare dramatische wending, die de auteur via een inderhaast toegevoegd laatste hoofdstuk overigens weer onderuithaalt. En zo eindigt 20 vragen voor Gloria – zoals zo vaak in jeugdliteratuur – met een hoopvol einde, dat perspectieven opent voor de toekomst en jongeren overduidelijk wil geruststellen. Bedford houdt zich aan dat bedenkelijk stramien, zelfs wanneer z’n roman zo een ongeloofwaardig einde kent.

Een groot stilist is aan Bedford niet verloren gegaan. Net als in Het Flip-effect wordt weinig inventief met taal omgesprongen, waardoor Gloria’s biecht een vrij vlak verhaal blijft. Schaarse pogingen tot beeldspraak en symboliek benadrukken dit stilistisch mankement:

Ze zet de borden en de rest terug op het blad. Met elegante, efficiënte handen en een diepe rimpel tussen haar wenkbrauwen, alsof het volladen van het blad een puzzel is met maar één oplossing en ze vastbesloten is die te vinden.

Adolescenten filosoferen natuurlijk ook graag over, over moeilijk te bevatten begrippen als noodlot en toeval bijvoorbeeld, of waarheid versus leugen:

‘Zou het misschien kunnen dat hij tegen me heeft gelogen omdat hij niet wilde dat ik de waarheid wist?’

Enkele interessante aanzetten ten spijt, hebben dergelijke frasen slechts het karakter van voorspelbare citaten, waar menig adolescentenroman mee geplaveid is. Ronduit storend zijn de wijze levenslessen van Gloria’s ouders, die terugblikken op hun eigen jeugd:

‘Als je jong bent, denk je dat alles mogelijk is. Je neemt risico’s in je leven en denkt dat je wel zult inzien hoe het afloopt. Je doet wilde en krankzinnige dingen. Je leeft je droom.’ Hij haalde zijn schouders op. ‘Dan word je volwassen.’

Vreemd genoeg onthoudt Bedford zich bij monde van de kritische Gloria van ieder commentaar op een dergelijke beperkende levensvisie. Alsof hij wil zeggen dat je nog zoveel avontuurlijke tochten kunt ondernemen, maar je uiteindelijk toch wordt ingehaald door het écht leven.

In 20 vragen voor Gloria’ wordt de ‘coming of age’ van de gelijknamige protagoniste al te makkelijk aan een avontuurlijke, schijnbaar onbezonnen tocht van twee zogenaamd ‘bijzondere’ tieners gelieerd. Dat hebben we eerder gezien in young adult, en vaak beter uitgewerkt ook. Het romantische verhaal en het zogenaamd mysterieuze aspect kregen evenmin de aandacht die ze verdienen. Het moge duidelijk zijn; de verschillende verhaalgenres staan elkaar danig in de weg. Als lezer zie je iedere afzonderlijke bouwsteen met z’n merites en beperkingen, maar niet de schoonheid van het gehele mozaïek.

Jürgen Peeters

Martyn Bedford – 20 vragen voor Gloria. Vertaald door Tjalling Bos. Querido, Amsterdam/Antwerpen, 280 blz. € 18.99.