Onze wereld is zo gek nog niet

‘Het punt is, ik kom uit de wereld die er had moeten zijn.’ Tom Barren heeft iets gedaan waardoor de wereld mislukte. Met lange uitstapjes naar onder andere Goettreider en zijn uitvinding in 1965, waarbij Tom regelmatig zeer expliciet aangeeft dat hij hét verprutst heeft, neemt hij een aanloop naar zijn werkelijke verhaal. Zijn vader was een genie en vond het tijdreizen uit. Tom werd de eerste chrononaut die terugging in de tijd en verprutste het daar voor de hele mensheid.

In De man die de tijd meenam neemt Elan Mastai de lezer mee naar de memoires van Tom en beschrijft hij de wereld van het tijdrijzen en de parallelle werelden.

‘Vandaag, in het jaar 2016, leeft de mensheid in een techno-utopisch paradijs van overvloed, efficiëntie en verwondering.’ Tom Warren leeft in het 2016 van de toekomst. Na een uitvinding van Goettreider in 1965 is de wereld in versneld tempo doorontwikkeld en in het jaar 2016 is de mens van alle gemakken voorzien: frisse lucht, geen sociale angsten, cruise control voor dronkenschap en een feromonendetector. Toms vader Victor ontwikkelt een tijdreismachine en in het jaar 2016 vindt de eerste reis plaats. Tom is de reservekandidaat en moet chrononaut Penelope vervangen indien zij uitvalt. Wanneer dat inderdaad gebeurt, neemt Tom haar plaats in en reist hij terug naar het moment dat Lionel Goettreider zijn uitvinding voor het eerst uitprobeerde.

En toen, vier maanden geleden, zat mijn moeder op het lapje gras voor hun wooneenheid met een kopje koffie en een boek, en zorgde een haperend navigatiesysteem ervoor dat een zweefauto uit de formatie raakte, stuurloos werd en mijn halve moeder in een natte streep bloed en botten en huid uitsmeerde over de tuin. Dat was het einde van alles.

Uitermate direct en met een zekere sarcastische inslag spreekt Tom de lezer in zijn memoires aan. Zijn wereldbeeld is sceptisch:

Naarmate je ouder wordt voeg je er nieuwe aan toe en gaat het je opvallen dat sommige adjectieven elkaar tegenspreken. (…). Hij is groot. Hij is groot en sterk. Hij is groot en sterk en slim. Hij is groot en sterk en slim, maar hij heeft het altijd druk. Hij is groot en sterk en slim, maar hij heeft het altijd druk en hij is afstandelijk en vooringenomen.

Tom is enerzijds de rationalist die zich bewust is van zijn fouten, anderzijds is hij de romanticus die naarstig op zoek is naar liefde en seks. Tom vertolkt een jongen als elke andere en wordt daarmee voor iedereen herkenbaar.

Maar niet alleen Tom maakt De man die de tijd meenam tot een sterk verhaal. Ook de structuur en de toonzetting van het boek vallen op. In cirkels draait Mastai lange tijd om het echte verhaal heen. Talloze uitstapjes naar het verleden van Tom en echte scifi-weetjes sturen de lezer keer op keer zijwegen in en rekken de spanningsboog. Naarmate het verhaal vordert worden de cirkels kleiner, waarna Mastai uiteindelijk bij de spil komt: de alles veranderende tijdreis waarbij Tom de toekomst verprutst. Mastai hanteert gedurende het verhaal een aantrekkelijke schrijfstijl. Lange, humorvolle zinnen domineren het verhaal, waarbij Tom regelmatig kritisch en ironisch oordeelt over zijn leven en de maatschappij:

Het leven wordt voornamelijk gekenmerkt door de manier waarop je met mislukkingen omgaat. Mij is nog nooit iets gelukt, dus voor mij is falen zo’n beetje synoniem aan het leven zelf. Maar andere mensen, mensen die zo ongeveer alles at ze proberen succesvol behalen, mensen zoals mijn vader en Penelope, kunnen onvoorspelbaar reageren op een mislukking.

Mastai combineert in een overheersend beschrijvende stijl persoonlijke elementen uit het leven van Tom met de werkelijkheid van de lezer. Hij zet de lezer aan tot nadenken over de maatschappij en verschaft zichzelf regelmatig de ruimte een kritische noot toe te voegen:

Het komt erop neer dat deze wereld een beerput is van vrouwenhaat, machismo en een volkomen geschift man-vrouwbeeld dat door een krankzinnig groot deel van de menselijke bevolking als gegeven wordt beschouwd.

Na de tijdreis veranderen de toonzetting en de structuur van het verhaal. Mastai vat na de tijdreis alle gebeurtenissen op journalistieke wijze samen in een tussenliggend hoofdstuk. Vervolgens plaatst hij Tom in het ‘nieuwe’ heden; het 2016 zoals de lezer het kent:

Ik ben niet goed in suspense, dus ik sla de onderhoudende praatjes over en ik leg uit wat er aan de hand is: ik ben hier. Híer, bedoel ik. In jóúw hier. Het hier waar ik niet hoor te zijn.

Tom, in deze wereld John Barren, vindt zichzelf opnieuw uit in de minder ontwikkelde 2016. Opnieuw ontmoet hij Penelope, maar nu als John. Langzaam ontdekt Tom, in een passage waar Mastai zich louter richt op het nu spelende verhaal, wat er gebeurd is en wie hij werkelijk is. Hij ontdekt de gevolgen van zijn reis naar het verleden. Mastai gunt de lezer rust: Tom springt minder op en neer in zijn herinneringen en volgt één lijn in het verhaal.

Met een bijzonder einde, waarbij Mastai de grenzen tussen parallelle werelden opzoekt en de lezer regelmatig versteld doet staan van zijn tomeloze fantasie sluit hij De man die de tijd meenam af. Zijn boodschap is helder: ‘het leven waar je volgens jou recht op hebt bestaat niet.’ Tom laat met zijn handelen zien dat je de tijd moet nemen zoals hij is en dat de wereld zo gek nog niet is. ‘Zoals ik al vaak heb gezegd, ik kom uit een wereld die er niet had moeten zijn.’

Marloes Otten

Elan Mastai – De man die de tijd meenam. Vertaald door Ineke van Bronswijk. HarperCollins Holland, Amsterdam. 410 blz. € 19,99.