Gekrompen moeders en een taal die ontoereikend is

Het poëziedebuut van Jana Arns (Gent, 1983) is getiteld Status: het is ingewikkeld. Een debuut dat vrij bescheiden van omvang is (de bundel bestaat uit 32 vrij korte gedichten), hoewel kwantiteit er natuurlijk niet toe doet. Naast gedichten bevat de bundel tien kunstzinnig bewerkte zelfportretten. De combinatie van deze rokerige, veelal desolaat aandoende zelfportretten en gedichten draagt ertoe bij, dat de lezer geneigd is de gedichten als enigszins autobiografisch te interpreteren. Uiteraard zou dat anders geweest zijn wanneer het niet steeds de dichteres zelf was die we op de beelden zagen. (De kans dat ze in plaats van zichzelf haar eventuele tweelingzus heeft gefotografeerd, is te verwaarlozen).

Wat de titel Status: het is ingewikkeld betreft en voor wie niet op Facebook zit: die refereert aan een optie op Facebook, waarmee iemand aan de rest van de wereld kan meegeven of hij of zij op dat moment al dan niet een (liefdes)relatie heeft of juist, zie de titel, iets ertussenin. Het titelgedicht is echter meerduidig. Facebook wordt er weliswaar in genoemd, maar een hoofdrol speelt het niet:

Status: het is ingewikkeld

Het huis is af, het past zowaar in de rij.
Er hangt een kind aan vast, er zit een woord aan los.
Naast de rekening loopt een paar gezamenlijk leeg,

op vakantie. Afgeschermd in de schaduw van elke zin.
een all-in gezin, voor het laatst gezien op Facebook
wordt niet gespot. Zij heeft geen smileys ingepakt,

hij is de condooms vergeten
en ergens halfweg het halfrond,
krijgt het jong tanden, bijt alles lek.

Het huis is leeg, het springt zowaar uit de rij.

In de eerste strofe is al duidelijk dat er iets niet in de haak is: het huis is weliswaar af, en het feit dat het gebouwd is, zal ongetwijfeld iets met het kind te maken hebben, wellicht is ‘het paar’ verhuisd vanwege dat kind, maar ‘er zit een woord aan los.’ Wellicht heeft de bouw meer gekost dan begroot, aangezien het paar ‘gezamenlijk leegloopt naast de rekening’. Trouble in paradise?

In de tweede strofe wordt gezegd dat het hier juist níét om een ‘standaard’ gezin gaat dat leuke vakantiefoto’s op Facebook post. Tenminste, zo zou je het ‘all-in gezin’ dat niet op Facebook is te vinden, kunnen opvatten. Dit gedicht lijkt eerder te gaan over het uiteenvallen van een gezin. Er ontstaat onenigheid op vakantie. En naast de mogelijke financiële problemen uit de eerste strofe speelt ook ‘het jong’ hierbij een rol, want het krijgt tanden en ‘bijt alles lek’. In de laatste regel is het huis ‘leeg’ waar het in de eerste regel juist ‘af’ was. Doordat die laatste regel zo geïsoleerd is door wit, wordt de notie van eenzaamheid die uit zo’n leeg huis spreekt, nog eens extra benadrukt. Wat er precies is voorgevallen weten we niet, maar dat is ook niet gek, ‘de status’ is immers ‘ingewikkeld’. Maar de fantasie van de lezer kan de ontbrekende informatie wel verder aanvullen. Je stelt je een verbroken relatie voor, maar de twee exen zijn nog wel met elkaar verbonden door ‘het jong’ tussen hen in. Die typische woordkeuze om een kind aan te duiden als ‘het jong, ’ is eveneens in andere gedichten in deze bundel terug te vinden. Het geeft de ouder-kindrelatie zoals die wordt voorgesteld iets dierlijks, iets primitiefs en tegelijkertijd iets vreemd afstandelijks.

Facebook speelt trouwens ook op andere plaatsen nog een rol in deze bundel: in het gedicht Brussel, waarin verwezen wordt naar de terroristische aanslagen van maart 2016 in die stad, staat bijvoorbeeld:

Vandaag vliegt men door stofwolken.
Gemarkeerd als veilig lopen wij
Met gepantserd hoofd door de straat

‘Gemarkeerd als veilig’ refereert aan een functie op Facebook, die veelal in het leven wordt geroepen ten tijde van grote aanslagen of rampen, waarmee gebruikers aan de buitenwereld kunnen laten weten dat ze ‘veilig’ zijn. Deze terminologie lijkt hier verweven te zijn met ons dagelijks taalgebruik.

Verder is er sprake van een voortdurend problematiseren van de tijd in deze bundel. Neem de tijd als niet-aaneengesloten geheel bijvoorbeeld: ‘Het ziekenhuishemd / sluit niet aan. Laat staan de uren’ (Campus Jana), alsof hetgeen wat van belang is, zich tussen de regels door afspeelt, op de onbewaakte ogenblikken. Maar ook een worsteling met wakker zijn op het verkeerde tijdstip, het onvermogen de voortgang van tijd tegen te houden en de vermenging van heden en verleden, worden aangestipt: ‘Het verleden tocht’, lezen we bijvoorbeeld in het gedicht Fase 2. Maar niet alleen de tijd is onbetrouwbaar in deze bundel, de taal is dat ook, zoals wordt aangehaald in het gedicht Lente:

En hiermee moet ik het doen:
een beeld dat zich niet laat vangen,

taal die ontoereikend blijkt.
Een aria schalt mijn initiaal
onder de pijnboom. Solitair.

De regel ‘Een aria schalt mijn initiaal / onder de pijnboom’ verdient geen schoonheidsprijs. Het is misschien muggenzifterij, maar soms leiden andere, een tikkeltje mankgaande formuleringen de lezer enigszins af van de inhoud, wat een beetje jammer is, omdat dit afbreuk kan doen aan de inhoud. Dat is verder niet zo erg, maar een iets gedegenere redactie van deze gedichten zou hier en daar niet hebben misstaan. Want Status: het is ingewikkeld is verder een toegankelijk, sympathiek debuut. Alles wat er moet staan, staat er en daarin schuilt ook de kracht van Jana Arns. Potentiële zwakte hieraan kan dan wel zijn dat deze poëzie daardoor wel enigszins ‘af’ aandoet, in de zin van dat er nauwelijks ‘uit de bocht’ gevlogen wordt. De regels staan netjes in het gelid, er gebeurt weinig buitenissigs. Wanneer dat wel gebeurt, levert dat meteen de meest verrassende poëzie in dit debuut op:

Ik haal mijn moeder uit de was.
Ze lijkt gekrompen maar ik zeg er niets van,
we zien elkaar al zo weinig.

Al met al biedt Status: het is ingewikkeld de lezer een intiem inkijkje in de wereld van een verteller, die voortdurend lijkt te worstelen met de beperkingen van tijd en de dreiging van verlies.

Sander Meij

Jana Arns – Status: het is ingewikkeld. P, Leuven. 46 blz. € 17,50.