Het is waar, maar ik kan het niet aantonen

Op 9 april 1948 wordt Jorge Eliécer Gaitán vermoord. Vrijwel direct wordt de vermeende dader, Juan Roa Sierra, gelyncht en ontstaat er een opstand. De moord op Gaitán betekent een opleving van de “Violencia” in Colombia. Na de moord ontstaan ook andere theorieën. De moord op Gaitán zou een complot zijn. Dit is echter nooit bewezen.

In De vorm van ruïnes keert Juan Gabriel Vásquez terug naar zijn vaderland Colombia. Hij vertelt over Carlos Carballo; ‘de man die een pak vol kogelgaten van een beroemde meeroofde’. Om dat verhaal goed te kunnen vertellen, moet hij eerst vertellen over Francisco Benavides, de man die hem in contact bracht met Carballo.

Dit boek, een boetedoening voor misdaden die ik niet zelf gepleegd heb, maar ik wel degelijk erfgenaam van ben.

Hoewel Vásquez de lezer in een nawoord duidelijk maakt dat De vorm van ruïnes een fictief werk is, lijkt het verhaal dat hij beschrijft de waarheid te zijn. Vásquez ondersteunt zijn verhaal met foto’s van de beschreven objecten, bewaarde brieven en onderzoeken, terwijl hij tegelijkertijd dicht bij de Colombiaanse geschiedenis blijft en het bestaande verhaal van Marco Anzola uit de doeken doet. Binnen de wereld vol bestaande kennis rondom de moord op Gaitán, creëert Vásquez vervolgens een nieuwe wereld: de wereld van Carballo en zijn complottheorie over de moord op Gaitán.

Vásquez ontmoet Benavides in Colombia wanneer hij en zijn vrouw noodgedwongen in Botogá zijn vanwege een zwangerschap. Bij Benavides hoort Vásquez over de moord op Gaitán en ontmoet hij Carballo, een man die hevig geïnteresseerd is in de complottheorieën rondom moorden op bekende politici als Kennedy en ook Gaitán. Wanneer Vásquez Carballo later wederom tegenkomt, vertelt Carballo hem dat hij een boek wil schrijven over de moord op Gaitán. Hij nodigt Vásquez uit het boek te schrijven. Váquez weigert, beëindigt het contact en trekt met zijn vrouw terug naar Spanje.

In 2012, verhuist Vásquez wederom naar Botogá en in 2014 ontmoet hij Benavides. Die vertelt hem dat hij bestolen is. De botten van Gaitán zijn meegenomen en hij vermoedt dat Carballo de dader is. Benavides vraagt Vásquez uit te zoeken of Carballo de erfstukken daadwerkelijk in zijn bezit heeft gekregen: I

k heb je hulp nodig en ik vraag je die. Mijn lot ligt in jouw handen, Vásquez. Mijn lot ligt in jouw handen.

Vásquez, op zijn beurt, kruipt in de leefwereld van Carballo en ontdekt waarom de ‘zaak’ Gaitán zo verslavend kan werken. Via de moord op Uribe, en de complottheorieën van Anzola, komt Vásquez op het punt waarop hij niet meer terug kan en het verhaal van Carballo op moet schrijven.

In De vorm van ruïnes leidt Vásquez de lezer door de Colombiaanse geschiedenis. Uiterst gedetailleerd geeft hij een journalistieke uiteenzetting van het verleden. Hij zet een doolhof van complottheorieën op, waarbij hij de lezer langzaam, maar zeer zorgvuldig door het doolhof wijst en daarbij toelaat dat de lezer de verkeerde afslag neemt en meegaat in wellicht verkeerde theorieën. Het verhaal heeft een uiterst traag tempo (vrijwel elke seconde wordt door Vásquez besproken), waarbij een perfecte balans tussen dialoog en beschrijving gehanteerd wordt. Tegelijkertijd versnelt Vásquez op de juiste plaatsen in het verhaal.

Tot in detail reconstrueert Vásquez de moord op diverse politieke grootheden. Hij neemt de lezer van A tot Z mee in het proces rondom de moord op Uribe, de complottheorie van Anzola en vertelt uitgebreid over de moord op Gaitán. De vorm van ruïnes heeft daarmee een hoge informatiedichtheid en vergt veel van de lezer. Af en toe verliest Vásquez zich in het geven van té veel informatie. Ook ogenschijnlijk nutteloze details, ‘Normaal gesproken schreef ik die in de ochtend, als mijn hoofd nog niet zo traag is, maar de keer was mijn discipline door de nieuwjaarsluiheid (de onbewuste overtuiging dat de wereld opnieuw begint en er nergens haast mee is) verstoord.’, deelt hij met de lezer, waardoor het boek overvol dreigt te worden. Bovendien is Vásquez bij vlagen wel erg reflectief: ‘En ik zweer dat ik na het voltooien van Het geluid van vallende dingen dacht dat daarmee mijn persoonlijke rekeningen met het geweld dat ik in mijn leven had meegemaakt wel vereffend waren.’

Met De vorm van ruïnes laat Vásquez zien hoe de corruptheid in een land kan zegevieren. Een man ‘die geboren werd met de drugshandel en volwassen werd toen het land verzoop in het bloed van de oorlog die Pablo Escobar het had verklaard’ zorgt met een verhaal vol list en bedrog voor een boeiende detective.

Marloes Otten

Juan Gabriel Vásquez – De vorm van ruïnes. Vertaald door Brigitte Coopmans. Signatuur. 514 blz. € 24,99.