Zeg het met woorden

Anjet Daanje is schrijfster en veelvuldig bekroond scenariste. Enkele titels van haar zijn De Mei-jaren (2004, Belcampo Stipendium) en Gezel in marmer (2006). Delle Weel (2011) werd genomineerd voor de Halewijnprijs. jl. is de korte titel van haar nieuwe en vuistdikke roman.

Finn Pompe is de jongen, puber en man die we in dit boek zullen volgen. Hij wordt in 1968 geboren als zoon van Holger Pompe uit Zoutkamp en Roos Staes uit Zierikzee. Finn is niet alleen de hoofdfiguur in de derde persoon, hij duikt ook op als ik-verteller. Elk hoofdstuk vertelt hij aan zijn twee kinderen voor het slapen gaan, verhalen waarin zijn leven wordt gespiegeld aan belangrijke of iets minder belangrijke historische gebeurtenissen. De hoofdstukken hebben dan ook geen titel, maar dragen slechts een datum.

Vanaf zijn prille leven heeft hij een verbond gesloten met Juno Linnaarts, het meisje aan de overkant van de Churchillweg in Zoutkamp. Ze is de dochter van Noël en Poppy, het aangenomen zusje van Roos. Juno is alles voor Finn: nichtje, buurmeisje, speelvriendinnetje, schoolkameraad, medestudent, tegenstander, concurrent, muze, kortom: soulmate. Het buurjongetje Ruben completeert het trio, hoewel hij naast Finn en Juno toch een beetje een buitenstaander lijkt.

Er valt veel moois over dit boek te zeggen. Zo zijn Daanjes verhalen steeds onvoorspelbaar. De afzonderlijke geschiedenissen worden niet nadrukkelijk geboetseerd in een groots en meeslepend kader, ook afzonderlijk zijn het spannende en ingenieus geschreven vertellingen. Fraai voorbeeld is ‘2 december 1975’, als de vader van Finn, een voormalige garnalenvisser die voor de Heiploeg werkt, voor een cursus naar Amersfoort moet en in Groningen de trein neemt die later tussen Beilen en Hoogeveen gekaapt zal worden. De schrijfster speelt niet alleen met de verwachting van de lezer — spoileralert: Holger neemt toevallig een trein later — het is ook een gebeurtenis die zijn schaduw in andere verhalen vooruit werpt.

Mooi geschreven is ook het verhaal ‘4 oktober 1992’, waarin de geschiedenisstudent Finn in Amsterdam met de etenspan op de wispelturige en altijd te laat komende Juno wacht. Het is de avond van de Bijlmerramp en de eerste berichten wijzen naar haar flat — althans dat denkt Finn. Zijn zoektocht en de daaropvolgende amoureuze ontdekking blijken zijn leven — niet voor het eerst — op zijn kop te zetten.

Zo ontvouwt zich een leven waarin Finn steeds meer komt te weten over zichzelf, zijn familie en Juno. De geschiedenis herhaalt zich altijd met een reden, weet de latere geschiedenisprofessor Pompe. Het is nooit een kwestie van hoe het was of had kunnen zijn. Je zou jl. dan ook een biografie van een geschiedenis kunnen noemen, die wordt gevormd door kleine en grote verhalen.

‘Dat is het bedrieglijke van een verhaal. Alles wat papa jullie vertelt, is al gebeurd, niet alleen dit, maar ook wat ik jullie morgen en volgende week vertel. (…) Zo bouw je je leven op, steen voor steen, verhaal op verhaal totdat het een onwrikbaar en fabelachtig geheel is geworden’ (blz. 83).

Maar anders dan geschiedenissen zijn verhalen in hun fabelachtige onwrikbaarheid ook misleidend. Verleidend misschien wel. Verhalen zijn gekker dan de realiteit, alleen maar omdat we de realiteit anders niet kunnen bevatten.

Neem nou de familie Staes. Werden Roos en Poppy als kinderen maar net op tijd gered van het woeste zeewater tijdens de watersnoodramp van 1953, de peuter Poppy werd door haar biologische ouders eveneens maar net op tijd gered van een gruweldood tijdens het bombardement van Rotterdam. De Vlaamse roots van de familie Staes wordt gevormd door mythen rond de loopgraven, Finn en Juno hebben hun leven te danken aan een stroomstoring. De geschiedenis bestaat uit toeval, maar verhalen doen ons in een bestemming geloven.

Finn zal beseffen dat zijn verbond met Juno met de jaren zal veranderen, dat het gebutst en gestut zal worden naar zijn eigen inzicht en aangepast wordt aan zijn diepste vermoedens — totdat de geschiedenis hem inhaalt en er geen verhalen meer zijn. Het verhaal is daarmee niet uit, het kan alleen niet nog gekker worden.

Daanje brengt de indringende, grappige en soms schrijnende vertellingen met veel geduld, zonder dat van ons op de proef te stellen. jl. is dan ook een origineel gecomponeerde roman, die om zijn inzichtelijke stijl en soms benauwende gebeurtenissen nog even nagloeit.

Jaap Krol

Anjet Daanje — jl. Uitgeverij Passage, Groningen. 360 blz. € 19,99