Graham Swift: ‘Het directe contact met de lezers heeft altijd mijn voorkeur’

Graham Swift (1949) is de verpersoonlijking van de Engelse gentleman. Bijzonder voorkomend, op en top ‘at ease’ en gezegend met een bijzonder aanstekelijke, onderkoelde humor. Maar zoals elke goede schrijver, zoals elk mens die zichzelf niet voor de gek houdt, is hij een vat vol twijfels, vol tegenstrijdige emoties. Iemand die in zijn geval ook nog eens lijdt aan chronische slapeloosheid. Een overactieve geest, zo hebben de medici lang geleden al geconcludeerd. De last die de creatieve mens dragen moet.

Een kalm leven aan de zijde van voormalig critica Candice Rodd in het Zuid-Londense Wandsworth is hem genoeg. Zijn grootste buitenliteraire kwaliteit: hij is een bijzonder goede nee-dank-u-zegger. Hetgeen hem juist gewild maakt bij literaire festivals, zoals afgelopen vrijdag in Utrecht, waar hij een van de hoofdgasten was.
Swift heeft sinds het winnen van de Man Booker prijs in 1996 voor zijn roman Last Orders niet te klagen over aandacht, over een pallet aan vertalingen, maar het literaire circus is hem steeds meer tegen gaan staan. En juist nu verovert zijn tiende roman Mothering Sunday (2016) de wereld. Het is niet alleen dat deze titel in meer talen verschijnt dan welk werk van hem voorheen, maar het is ook nog eens werkelijk overal even succesvol.

Journalisten uit onder meer Canada, Verenigde Staten, India, Australië, Nieuw-Zeeland, IJsland, Rusland, Noorwegen, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Denemarken en Hongarije – en eentje uit Nederland – spraken af in een lunchzaak vlak bij het Londense St. Pancras station. En zelf ging Swift naar Spanje, Italië en Zweden. Daar zorgde hij nog voor onthutsing bij de plaatselijke uitgever, redacteur en vooral bij de marketingafdeling. Hij weigerde te verschijnen in een chatshow, de plaatselijke wereldse doordraaivariant.
Swift: ‘Schrijvers worden maar geacht alles te doen ter promotie van hun werk, gratis en voor niets, omdat ze “het leuk vinden”. Het was een ongepland live optreden, met één andere schrijver en voor de rest een acteur, een topsporter en een populaire Zweedse zanger. Bij live televisie heb ik nog weleens de neiging om totaal dicht te klappen. Zeker toen ik hoorde wat voor soort vragen er gesteld zouden gaan worden. Niet echt inhoudelijk. Begrijpelijkerwijs, maar ik wilde mij concentreren op een publiek interview dat een uur later op het programma stond. Het directe contact met de lezers had – en heeft altijd – mijn voorkeur.’

Swift is misschien een teruggetrokken schrijver, een wenskluizenaar, maar eenmaal op het podium, of in een informele setting met lezerspubliek, is hij op z’n best, heeft hij een betoverende werking. Hij is een begenadigd voorlezer. Iets wat hem overigens niet aan komt waaien. Hij oefent samen met zijn vrouw nieuwe teksten heel grondig tussen de schuifdeuren.

Zijn optreden werd in Utrecht door meerdere honderden mensen gevolgd. Er was een stief uur geen geschuifel, geen gekuch, geen onrust te horen. Na afloop signeerde hij zowel de Nederlandse als de Engelse versie en had hij diverse indringende gesprekken met lezers. Duidelijk geen theater, geen verplicht nummer, maar oprechte wederzijdse interesse. Het werd jammer genoeg wel verstoord door een typische organisatiekwaal. Er moet altijd iets ‘leuks’ worden gedaan met de gasten. Het viel mee, geen gekke attributen, geen rare bokkensprongen. Elke auteur moest een favoriet boek uitzoeken en dat voor de fotosessie omhooghouden. Een milde poppenkast. Swift koos voor alle verhalen van Tsjechov.
‘Ik ben wel wat gewend, maar nog nooit kwamen mensen naar me toe om me te laten weten dat Moeders zondag hun favoriete boek is van het afgelopen jaar. Dat het ze persoonlijk heeft geraakt. Nu ja, wat voor schrijver ben je als je met je teksten geen ware emoties bij mensen kunt opwekken, maar toch. Het is me in elk geval nog nooit in verschillende landen tegelijk overkomen.’

‘Het is een van mijn kleinste romans, wat omvang betreft, maar misschien wel mijn belangrijkste boek. Het sediment van mijn wezen. Waarschijnlijk voelen lezers dat ook. De kracht van de beperking. Daarnaast laat ik in de roman voor het eerst mijn ware beweegredenen zien. Hoe een enkel verhaal, een prangende gebeurtenis een mens tot een schrijver, tot een “vastlegger” maakt. Iemand die verhalen leeft, zijn tijd als het ware doorleeft. Ik heb ooit wel een schrijfboek gemaakt [Making an elephant], maar daarmee wilde ik mijn schrijfplezier, het positieve van het proces doorgeven. Het scheppen, het tot leven brengen.’

‘In mijn fictie heb ik mijzelf altijd totaal weggecijferd. Ik gruw van boeken waarin schrijvers het hoofdpersonage zijn. Mothering Sunday is mijn innerlijk testament. Een boek over grootschalig verlies en tegelijkertijd over triomf, over waarachtige liefde. Het moest intens zijn en toch met lichtheid geladen. De kracht van de positieve wending. Daarnaast wilde ik een romance aangaan met de taal, zonder ook maar een moment sentimenteel te worden. Ik heb er bijna een nieuw idioom voor moeten uitvinden.’

‘Het succes is misschien te verklaren aan de hand van de Franse vertaling. Ik heb geen live optredens gedaan, maar kreeg toch heel veel reacties toegespeeld van Franse lezers. Het lijkt erop dat ze verliefd zijn geworden op het boek. Meermaals kwam het gezegde coup de coeur naar voren.’

Er staan nog veel vertalingen op stapel. Deze ‘hartstochtelijke’ roman zal het toch zeker ook goed doen in Portugal, Brazilië en de andere Zuid-Amerikaans landen. Buiten Europa verschijnen vooraleerst een Japanse en een Arabische versie. Zou een boek als dit tegenstanders tot elkaar kunnen brengen? De Griekse en Turkse ‘Moeders’ zullen vrijwel gelijk het licht zien.

Guus Bauer

Graham Swift – Moeders Zondag. Vertaald door Irving Pardoen. Hollands Diep, Amsterdam. 176 blz. € 19,99. Lees de recensie van Guus Bauer over Moeders Zondag hier.