Onthutsende roman-in-roman

Toch wel weer een opmerkelijke herontdekking, Tony & Susan van Austin Wright (1922-2003). Opmerkelijk vanwege de weg die de roman heeft afgelegd. Nadat het Wright, na maar liefst afgewezen te zijn door twaalf uitgeverijen, in 1993 lukte om zijn roman Tony and Susan gepubliceerd te krijgen, verscheen een jaar later de vertaling (door Auke Leistra) onder de titel Het schreeuwen van de nacht. In de Verenigde Staten ontstond er een gevecht om de filmrechten; in Nederland deed de roman hoegenaamd niets. Maar er is altijd een tweede kans.

In 2010 kwam Tony and Susan opnieuw op de Amerikaanse markt, reden waarom De Arbeiderspers het nog eens probeerde in een door Leistra herziene vertaling, nu onder de titel Tony & Suzan. Opnieuw deed de roman alhier weinig. Het succes in Amerika spoorde de bezitter van de filmrechten aan een speelfilm te produceren met, onder regie van Tom Ford, in 2016 als resultaat Nocturnal Animals. En nu is er dus een Nederlandse filmeditie, identiek aan de 2010-versie maar wel met een andere omslag.

Om het nog iets gecompliceerder te maken, Tony & Suzan is een roman-in-een-roman. Suzan Morrow ontvangt van haar ex-man Edward Sheffield per post een manuscript van een roman, met de vraag of zij het wil beoordelen. De roman is getiteld Nachtdieren (Nocturnal Animals). Gevleid na twintig jaar iets van Edward te horen, begint ze te lezen – en wij lezen mee. Tony Hastings, een wiskundeprofessor, gaat ’s nachts met zijn vrouw en dochter op weg naar hun vakantiehuisje in Maine. Zij worden van de weg gereden door drie psychopathische rednecks: Ray, Lou en Turk. Zij spelen een sadistisch en moorddadig spelletje met Tony, Laura en Helen – en verkrachten en vermoorden de twee vrouwen uiteindelijk. Tony ondergaat deze hel apathisch; gehinderd door zijn beschaafde intellectualisme niet in staat ook maar iets te doen. Na een langdurig rouwproces is Tony uit op wraak, kille moorddadige wraak. Hij wordt hierin geholpen door rechercheur Bobby Andes, die gedreven wordt door gerechtigheid. En dat is ook wat de lezer wil: gerechtigheid. Susan Morrow echter is totaal ontregeld, want wat is Edwards boodschap aan haar? Dat zij hem twintig jaar geleden verlaten heeft voor hun buurman, haar huidige echtgenoot Arnold, en haar duidelijk wil maken dat dit zijn leven verwoestte?

De wereld van Tony lijkt op die van Susan, afgezien van het geweld waar zijn wereld om draait en die de zijne totaal anders maakt. Wat, vraagt Susan zich af, word ik er wijzer van, dat ik getuige word gemaakt van zoveel ellende? Vestigt deze roman de aandacht op het verschil tussen Tony’s leven en dat van mij, of brengt hij ons juist dichter bij elkaar? Word ik er door bedreigd of getroost?

Tony & Suzan, een sterke titel omdat zij zich in verschillende dimensies bevinden, niet met elkaar kunnen communiceren en Susan alleen maar naar Tony’s wereld kan gissen. Maar het is niet alleen een sterke titel: het is ook een sterke roman, omdat Austin Wright de o zo beschaafde wereld van Susan spiegelt aan de nietsontziende moordlust van domme mannen. Nachtdieren is een ijzingwekkend spannend boek, maar omhuld door Susans gedachten en gevoelens is de som der delen – Tony & Susan, de roman die wij in handen hebben – nog indrukwekkender. Zeker wanneer het op een confrontatie aankomt tussen de beide werelden. Ga de film zien, maar beter: lees eerst het boek.

Wiebren Rijkeboer

Austin Wright – Tony & Susan. Vertaald en herzien door Auke Leistra. De Arbeiderspers, Amsterdam. 380 blz. € 15.