Weg uit de Bijlmer

Als de Turkse Metin samen met zijn zus en moeder via Duitsland naar Nederland komt, is het 1983. Hij weet dan nog niet dat de hereniging met zijn vader minder warm zal verlopen dan hij hoopte. Evenmin weet hij dat de plek waar hij terecht zal komen een van de meest deplorabele wijken van Nederland is: de Bijlmer. Wees onzichtbaar van Murat Isik is een coming of age-roman, voor een deel gebaseerd op autobiografische ervaringen, waarin een jongen zich een moeizame weg baant naar onafhankelijkheid.

De spil van de Turkse familie – al spreekt Metin liever over Zaza, net als de Koerden een minderheid in Turkije – is de moeder, die onafgebroken werkt en slooft voor man en kinderen. Daartegenover staat een tirannieke, luie, communistische vader die altijd anderen en het kapitalistische systeem de schuld geeft van zijn eigen falen. Hij drinkt, heeft buitenechtelijke affaires en behandelt zijn vrouw meestal als oud vuil. ‘Vogelbrein’ noemt hij haar, maar zij weet in de loop der jaren wel een eigen carrière op te bouwen waar vader doorgaans lui op de bank commentaar loopt te leveren. Langzaam verliest hij zijn machtsoverwicht binnen het gezin. Isik zorgt ervoor dat de man af en toe ook sympathieke trekjes heeft, zodat er een genuanceerd beeld bestaat over de vader-zoonverhouding.

Metin is een jongen zoals er zoveel zijn, met dromen over voetbal, met verliefdheden en ontluikende seksuele gevoelens. Maar hij is vanwege zijn afkomst en de plek waar hij woont wel een buitenbeentje op school waar hij gepest wordt. ‘Schoonmaker’ wordt hij genoemd en pas na een paar jaar komt er een andere Turkse jongen op school die het durft op te nemen tegen de pesters. Ook Metin wordt daarna zelfverzekerder.

Wees onzichtbaar is een dikke roman die vlot wegleest, omdat Isik in elk klein hoofdstuk iets laat gebeuren (van vechtpartijen tot de Bijlmerramp) en al die anekdotische elementen samen vormen het leven van de opgroeiende Metin. Daar zit niet heel veel literair vuurwerk bij, het is eerder een realistische weergave van een rauwe jeugd in een wijk vol geweld, een wijk waar junks voor een deel de macht hebben overgenomen. De stemmen van Murat Isik en bijvoorbeeld Özcan Akyol zijn noodzakelijke toevoegingen binnen onze literatuur waarin het wemelt van witte gymnasiasten uit geprivilegieerde gezinnen. Wie zijn moeder heeft zien zwoegen om geld voor het eten te verdienen, schrijft andere boeken.

Coen Peppelenbos

Murat Isik – Wees onzichtbaar. Ambo|Anthos. Amsterdam 598 blz. € 24,99.

Deze recensie verscheen in iets kortere vorm eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 25 augustus 2017.

(Eerste bewoners in Bijlmermeer flatgebouw des avonds, 1968, Nijs, Jac. de / Anefo, CC0 1.0)