Rollenspel tot het uiterste

Het Millenniumuniversum, de thrillerreeks rond Lisbeth Salander en Mikael Blomkvist ooit bedacht door onderzoeksjournalist Stieg Larsson (1954 – 2004), wordt na nummer vier Wat ons niet zal doden, opnieuw met een deel voortgezet door de Zweedse biograaf, journalist en bestsellerschrijver David Lagercrantz (1962).

Je verklapt eigenlijk niets door te zeggen dat Lisbeth ook ditmaal in De man die zijn schaduw zocht alle aanvallen overleeft. Het is de bijna sprookjesachtige kracht van deze reeks. Lisbeth is onconventioneel, heeft een mystieke muur rond zich opgebouwd, is de briljante eenling die zich er door niets onder laat krijgen. De verklaring die Lagercrantz voor haar drakentatoeage geeft is dan ook legitiem. Het is het aloude verhaal van Sint Joris en de draak opnieuw geïnterpreteerd. De draak die op de rug ligt, ogenschijnlijk verslagen. In zak en as. De verliezer. Maar ergens brandt nog het vuur, het vuur dat kan verzwelgen. Lisbeth is ook hier weer een wraakengel. Tezamen met Mikael legt zij het onrecht bloot en bestrijdt het op geheel eigen wijze.

Het aantal personages in dit deel vijf is nog steeds aanzienlijk, maar overzichtelijker dan in Wat ons niet zal doden. Lagercrantz is langzaam afgestapt van de Scandinavische makke: het opnemen van een biografie van elke acteur in het theater, of deze nu de hoofdrol speelt of zich zo goed als in de coulissen bevindt. Hij schrijft beter, vloeiender dan Larsson, is minder breedvoerig, terwijl de unieke atmosfeer is behouden. Het gebruik van cliffhangers is ditmaal aan banden gelegd, is grotendeels beperkt tot de begin en eindes van de verschillende verhaallijnen. Geen onnodige interne complicaties in de hoofdstukken. Het maakt de tekst functioneler zonder dat het afbreuk doet aan de spanningsboog.

De man die zijn schaduw zocht speelt in de tweede helft van de maand juni. Dat zorgt ook voor samenhang van het verhaal. Lagercrantz houdt de verschillende ballen prima in de lucht, al hebben de stappen terug in de tijd tegen het einde van het boek iets weg van een kunstgreep. Met een beetje ongeduld zou je daar het groter geheel kunnen verliezen, maar juist na deze kleine cesuren gaat Lagercrantz in een hogere versnelling.

Alle kwade krachten bundelen zich om Lisbeth te verslaan: de motorbende waarmee haar zus is gelieerd, de monsterlijke medegevangene Benito van wie ze het ‘moslimspeeltje’ Faria heeft afgenomen en de islamisten die ze heeft belet om eerwraak uit te oefenen op dezelfde Faria.

Lisbeth is de antiheld, de absolute buitenstaander, die worstelt, zich in allerlei bochten moet wringen, maar uiteindelijk boven komt. Lagercrantz speelt een beetje met haar superheldenstatus, maar gaat nergens over de schreef. Ze breekt geen staal met haar handen of vliegt dwars door muren heen. Zij gebruikt haar hersenen en haar hackerstalent. Ter compensatie is er natuurlijk ook altijd de doorsnee paranoiamaker Mikael, die uiteraard wordt beloond met een scoop van jewelste.

Geheime registers, nergens geregistreerde adopties en de zeepbel van de financiële markten. De cultuur en de instellingen als producten van menselijke verbeelding. Het gissen naar gissingen. De psychologie van de kudde. Ook in dit deel voedt de schrijver bekwaam het complotdenken, waarbij hij handig gebruikmaakt van identiteitswisselingen. Lagercrantz laat op natuurlijke wijze personages uit de eerdere delen terugkomen en diept hun achtergrond uit, laat zien wat hun rol daadwerkelijk was.

Tussendoor kaart hij een hoop hete hangijzers aan. De cyberoorlog, het nepnieuws. De rol die mensen spelen op de sociale media. Het geloof als gevangenis voor vrouwen, de eerwraak, de fatwa, de radicalisering. Maar evengoed voert hij een gematigde imam op die de boel in goede banen probeert te leiden. Het is de schrijver die nuanceert, die de twee kanten van de medaille wil laten zien. Ja, Lagercrantz is erop uit om een spannend verhaal te vertellen, maar stelt daarbij ook existentiële vragen. Wat is bepalend voor de ontwikkeling van een mens, de afkomst of het milieu? (Niet voor niets is genealogie een soort wereldwijde nieuwe hobby geworden. Men wil weten van wie men afstamt.)

De waarheid ligt uiteraard in het midden, maar daar zijn heel wat experimenten aan voorafgegaan. Juist die geheime projecten geven voedingsbodem aan het mysterie dat hier wordt geschetst. Het boek leest lekker weg, heeft als misdaadlectuur (met een zekere boodschap) op zichzelf bestaansrecht. Je hebt nergens het idee dat het millenniumuniversum wordt uitgeknepen, dat Stieg Larssons idee tot het uiterste wordt gemunt. Dat is een grote verdienste van Lagercrantz.

Guus Bauer

David Lagercrantz – De man die zijn schaduw zocht. Vertaald door Geri de Boer. A.W. Bruna, Amsterdam. 352 blz. € 22,50.