Vader en zoon

In het verhaal ‘Het jaar van ons leren kennen’ uit de debuutbundel Nachtreizigers uit 1988 van Ethan Canin wil een zoon zijn vader beter leren, waarop de vader reageert dat niet nodig te vinden:

‘Je hoeft me niet te leren kennen,’ zei hij, ‘omdat je op een gegeven moment groot zult zijn en dan ben je mij.’

Moeizame vader-zoonrelaties, of specifieker: falende vaders in hun rol van opvoeder, is het samenbindende thema van Nachtreizigers. Bijna dertig jaar later is Ethan Canin nog steeds niet klaar met dit thema, getuige zijn meest recente, kloeke roman Handboek van een twijfelaar.

Twee bundels en vier romans heeft de 57-jarige Canin reeds op zijn naam staan, waarvan Amerika Amerika (2008) mij is bijgebleven als een great American novel. Handboek van een twijfelaar is minstens zo lijvig, maar bescheidener in scope, met als hoofdpersonages de geniale wiskundige Milo Andret en diens zoon Hans. De auteur voert de lezer allereerst terug naar de jaren vijftig van de vorige eeuw, naar de jeugdjaren van Milo die zich afspelen in het door meren omgegeven Michigan. Milo blijkt extreem intelligent te zijn en wordt toegelaten tot de Berkeley-universiteit in Californië om aldaar promotieonderzoek te doen op het gebied van de topologische wiskunde.

Topologisten bouwden in gedachten figuren die niet te tekenen waren, waarna ze ze verdraaiden en vouwden. Ze besteedden al hun tijd aan het uitvinden van een kosmologie waarin de wereld zoals we die kenden – de wereld van land en zee en lucht – niet meer was dan de driedimensionale weergave van een oneindig hogerdimensionale ruimte, vergelijkbaar met hoe een tweedimensionaal filmdoek een driedimensionaal tableau lijkt te bevatten.

Milo Andret doet het zo goed op Berkeley dat hij in een mum van tijd als professor wordt geïnstalleerd op het fameuze Princeton. Andret is een maniakale wiskundige, die vergeet te leven, maar wel prestigieuze prijzen in de wacht sleept. Teleurgesteld in de liefde, onhandig en niet bepaald sociaal in zijn optreden. Daarnaast drinkt hij nogal veel, veel te veel. Canin vertelt Milo Andrets gestage Werdegang in de hij-vorm en net als je denkt wanneer komt het zaakje nu eens echt op gang, doet zoonlief Hans zijn intrede. Hans Andret neem in Deel II de boel dan resoluut over: in de ik-vorm. De roman krijgt dan subiet vaart en graaft dieper in de persoonlijkheden van vader en zoon. Hans is behept met hetzelfde wiskunde-gen als zijn vader, maar ook met diens hang naar de roes van drugs; in zijn geval – en al op zijn twaalfde – MDA, de Mellow Drug van Amerika. Als wetenschapper mislukt Hans, maar met zijn wiskundeknobbel vergaart hij wel een astronomisch fortuin op Wall Street. Eenmaal geheel financieel onafhankelijk bekijkt Hans de wereld met mededogen en empathie, al zit zijn verslaving hem wel blijvend in de weg.

Ethin Canin maakt van zoon Hans een sympathieker personage dan van vader Milo, die eenzaam en ziekelijk wegkwijnt in een hutje in de bossen. Geserreerd beschrijft Canin hoe liefdevol Hans is naar zijn kinderen, en ook hoe bezorgd hij is over hun overgeërfde eigenschappen. Maar vooral is Canin sterk in de hoofdstukken en passages waarin hij Hans laat pogen zijn vader te begrijpen – en uiteindelijk ook te vergeven. Dat levert mooie herinneringen op aan de zorgeloze momenten uit Hans’ jeugd, uitmondend in een werkelijk prachtig geschreven epiloog. Handboek van een twijfelaar is een fraaie bestendiging van een waardevol schrijverschap.

Wiebren Rijkeboer

Ethan Canin – Handboek van een twijfelaar. Vertaald door Astrid Huisman en Roos van de Wardt. Ambo|Anthos, Amsterdam. 526 blz. € 23,99.