De psychologie der dingen

Het is niet een heel origineel gegeven: een familielid overlijdt en de nabestaanden worden gedwongen om in korte tijd het huis leeg te ruimen. Herinneringen komen weer boven en geven tezamen een beeld van de overledene. In Harnas van Hansaplast van Charlotte Mutsaers is dat niet anders. Voor de jaarwisseling van 2001 wordt haar broer Barend dood op bed gevonden. Hij woonde in zijn eentje in het ouderlijk huis. Zijn twee zussen hadden alleen nog telefonisch contact met hem. Als ze over de drempel stappen van het Utrechtse huis is dat een confrontatie met hun verleden, met het leven van hun vereenzaamde broer en uiteindelijk ook met henzelf.

Kamer voor kamer wordt uitgemest. Boeken, opgespaarde gebruiksvoorwerpen zoals lampen, servies en kleren en onnoemelijk veel notities over zijn eigen leven komen ze tegen. Niet alleen noteerde Barend maniakaal wat hij gegeten had, hij schreef ook zijn overpeinzingen op die als een eigentijds ‘Pak van Sjaalman’ in deze roman zijn overgenomen. Mutsaers citeert er zo’n vijftig die achter elkaar lezen als een benauwend zelfportret. ‘Boeken over verliefdheid kopen?’ ‘Warm genoeg in huis waarom dan koud?’

Veel lichamelijke affectie was er in de jeugd van Mutsaers niet te bespeuren, al schrijft ze positiever over haar vader dan over haar moeder. Mutsaers waakt ervoor om niet al te veel te psychologiseren, zeker niet bij haar broer die ze nu leert kennen aan de voorwerpen die zijn achtergebleven. Daarbij komt ook een enorme hoeveelheid porno aan het licht, waaronder kinderporno. De vrouwen zijn geschokt: ‘Voor het eerst in mijn leven zie ik kinderogen kokhalzen.’ Ze verkopen de rommel zo snel mogelijk. Juist die passage, herhaald in een interview in de Volkskrant, leidde tot een smerige haatcampagne op Twitter, waarbij Mutsaers door collega-schrijvers werd aangebracht bij de politie. Dan heb je niet door hoeveel moeite het kost om zoiets over je eigen familielid op te schrijven. Hoe zijn isolement – dat door een moeizame omgang met andere mensen, door een wegrottend gebit waardoor hij nauwelijks de straat op durfde – nog eens verdiept wordt door die berg beschamende porno.

Het boek eindigt als een variant op het sprookje van Blauwbaard dat eerder in het boek genoemd wordt. Een afgesloten kast in het boudoir wordt bruut opengebroken en daar vindt de schrijfster de bewijzen voor de doodsoorzaak van haar broer. Dan weet ze alles, maar of dat een bevredigende wetenschap is, blijft maar zeer de vraag.

Coen Peppelenbos

Charlotte Mutsaers – Harnas van Hansaplast. Das Mag, Amsterdam. € 20,99.

Door een conflict met Bol.com is het papieren boek niet daar te verkrijgen, wel in de gewone boekhandel, zoals hier of bij de uitgeverij.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 3 november 2017.

Lees ook de recensie van Guus Bauer over dit boek.