De verbeeldingskracht van de Toonder Studio’s

Over Marten Toonder is veel geschreven. Zelf was hij uitvoerig in zijn driedelige autobiografie, waarop het een en ander aan te merken was. In 2012 verscheen de excellente biografie van Wim Hazeu: objectief, informatief, prettig geschreven en niet altijd even vleiend voor de tamelijk op zichzelf gerichte Toonder. Daarnaast werden er met de jaren tientallen uitvoerige artikelen, verslagen en essays geschreven over ’s mans werk en leven. Boeken blijven boeken en hoewel er in de biografie van Hazeu een kleine fotokatern was ingevoegd, is het gissen hoe de entourage eruit heeft gezien: de werkkamer, de studio en haar medewerkers, het schetswerk en de storyboards. Met name de Toonder Studio’s – die meer waren dan alleen Marten – kwamen er meestal toch bekaaid vanaf.

Sinds twee maanden is er een serie in tijdschriftvorm, die dit gemis wegneemt: De geschiedenis van de Toonder Studio’s is een bloemrijk overzicht van de beroemde studio, haar medewerkers en het werk dat daar werd verricht. Samensteller en Toonderkenner Jan-Willem de Vries putte uit de enorme hoeveelheid foto’s, werk en getuigenissen. De Vries omschrijft de seriepublicatie als de grootste verkenning van de Toonder Studio’s tot nu toe: het bevat een beschrijving van de oorlogsperiode en verkent de periode van na 1945, waarin het bedrijf opbloeit en wereldwijd strips verkoopt. We lezen hoe het zich ontwikkelt als grote speler en hoe het die positie langzaam weer inlevert. Interessant, maar het zijn vooral de persoonlijke verhalen van Toonders medewerkers die voor kleur zorgen, zoals onder anderen Piet Wijn, Patty Klein, Hans G. Kresse, Lo Hartog van Banda en Thé Tjong-Khing. Bij hen wordt uitvoerig stilgestaan. De eerste twee delen zijn inmiddels verschenen en als die de maatstaf zijn voor wat komen gaat, dan zal vooral het visuele spektakel tot de verbeelding spreken.

De tijdschriften zijn chronologisch opgehangen aan thema’s, series als Panda, Kappie en Tom Poes en aan medewerkers en zakenpartners.
De delen 1 en 2 beslaan in grote lijnen de jaren 1933-1940 en 1940-1942. In het eerste deel, dat vooral geldt als introductie van de reeks, wordt stilgestaan bij de eenmanszaak van Toonder en hoe hij door samenwerking met Fritz Gottesmanns Diana Edition de eerste stappen zet op weg naar een studio. Pril tekenwerk en zogenaamde presentatieboekjes geven een mooi beeld van Toonders begintijd.

Het echte werk begint in deel 2 als de Toonder Studio’s vorm beginnen te krijgen. Wie een vage notie heeft van hoe het er op de studio in de beginjaren veertig uitziet, zal verrast zijn door de grote hoeveelheid foto’s en wat die laten zien: karige, volgepakte kamers met hardwerkende mannen en vrouwen in onberispelijke kleding. Een enkeling permitteert zich hemdsmouwen, maar de rest zit keurig met stropdas en jasje aan de tekentafels. De vrouwen dragen nette blouses, terwijl er zoveel frivool werk werd gemaakt. Het zijn dit soort foto’s die de tijdschriftenserie meerwaarde geeft.

Het doorlopende verhaal over Toonders samenwerking met Joop Geesink, die later Loeki de Leeuw bedacht, en zakenpartner Jan Bouman is informatief en helder. Omdat het een verhandeling is over de studio en niet over Toonder als persoon, is de toon zakelijker: allerlei particuliere dingetjes en familie-aangelegenheden, waarmee de (auto)biografieën vol staan, komen – gelukkig – niet aan bod. Het gaat vooral over entrepreneurschap, zakelijk instinct en meebewegen in moeilijke tijden.

In totaal zal de serie uit 18 delen bestaan. Iedere maand verschijnt er een nummer en na anderhalf jaar is de reeks compleet. Liefhebbers kunnen zich inschrijven, waarmee ze verzekerd zijn van toezending per post. Losse nummers zijn ook verkrijgbaar in de betere stripspeciaalzaak. Meer informatie en een overzicht van de onderwerpen per deel vindt u hier.

Stefan Nieuwenhuis

Jan-Willem de Vries – De geschiedenis van de Toonder Studio’s. Eigen beheer. De complete reeks inclusief 2 verzamelbanden kost € 275,00. Via uitgeverij Cliché kunt u de complete serie met 50 euro korting reserveren en betaalt u 225,00 euro.