Aan lagerwal geraakte taal

Uitgeverij Vleugels is geen educatieve uitgeverij, maar wel educatief. Er zijn zoals bekend ook uitgeverijen die leergierig zijn, aangaande de smaak van de massa, en die mogen er ook zijn natuurlijk, net als onaangepaste leerlingen. Van Ernst Jandl (1925-2000) is nu poëzieklysma verschenen. Als poëzie alles mag zijn, en waarom eigenlijk niet, dan ook een darmspoeling. ‘Hoewel Jandl in zijn persoonlijk leven een grote behoefte aan regelmaat en orde had – hij was 25 jaar leraar Engels en Duits aan een Weens gymnasium – schreef hij sinds het midden van de jaren vijftig almaar ongewonere gedichten’, schrijft vertaler Erik de Smedt in het voorwoord. Dat doet denken aan bijvoorbeeld Magritte, Bordewijk en Pessoa, in het dagelijks leven ‘gewone burgers’, die in hun kunst hun burgerlijke masker afzetten en zich overgaven aan de droom, het ‘ongewone’, of is het anders: zetten ze in het dagelijkse leven hun masker af? Hoe dan ook is een maskerade niet schijnheilig, maar reikt zij naar volmaakte leven wellicht; de maskerade, op zijn minst het besef dat het leven daar alle schijn van heeft, is noodzakelijk om tot de essentie door te dringen. Wij moeten niet de maskers vrezen, maar degene aan wiens gezicht het masker zit aangekoekt. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw begon Jandl onder invloed van het ‘gastarbeiderduits’ gedichten te schrijven in ‘aan lagerwal geraakte taal’. De taal ontmaskerd, geen schone schijn. Psychische en fysieke malheur wandelden Jandls poëzie binnen. Kunst kan de mens ontdoen van de boeien, ‘waar niemand die tot dan toe heeft opgemerkt’, of breekt ze, aldus Jandl. Pijn verlichten. Niet dat kunst per definitie een geneesmiddel is, maar kunstenaars zouden zich wel tot hun publiek moeten verhouden tot geneesheer, en het publiek verhoudt zich dus tot de kunst als de zieke tot zijn medicijn.

doktergedichten

‘mijn oom dokter heeft gezegd
dat ik niet mag kussen’
(schlagertekst)

al moest u eraan creperen
u zult innemen wat ik u voorschrijf
en zich strikt aan de opgelegde dosering houden
ik weet dan tenminste welke vermelding
er op uw doodsakte komt

–

oké, u hebt aan mij
een oen als dokter
zoals ik aan u
een oen als patiënt heb
ik zou dat een volkomen
evenwichtige toestand noemen
voor het overige kan ik u verzekeren
dat u er goed voor staat

–

als u de behoefte voelt
nou laat u zich dan toch nog
door die en door die en door die onderzoeken
en vergeet alstublieft niet
ieder van die beunhazen
mijn allerbeste groeten te doen

–

net omdat ik tot de vriendenkring
van uw gewaardeerde stiefmoeder behoor
moest u zich schamen mij als arts
om zoiets te verzoeken.
mensen zoals u
hebben ze vandaag dringend nodig aan het front
waar u in een mum van tijd, dat garandeer ik u jongeman
van de u nu zo verontrustende
zenuwzwakte zal worden genezen.

Johannes van der Sluis

Ernst Jandl – poëzieklysma. Vertaald en ingeleid door Erik de Smedt. Vleugels, Bleiswijk. 48 blz. € 19,95.

(Afbeelding: Wikimedia commons)