Een echte Murakami

De moord op Commendatore is een echte ‘Murakami’, dat klinkt als een open deur, maar ik begreep van kenners (of fans, maar wat precies het verschil is tussen die twee weet ik nooit) dat IQ84, dat uit drie kloeke delen bestaat, niet bepaald voldeed aan de verwachtingen van een echte Murakami. Men keek door zijn trucs heen, heette het. Met andere woorden; de door hem gecreëerde werkelijkheid werd niet geaccepteerd.

Een Murakami-personage heeft geen hoge dunk van zichzelf, lijkt een beetje van de wereld losgekoppeld en heeft vaak een schokkende gebeurtenis te verwerken (zelfmoord van een vriend, verstoten worden door een groep vrienden, zijn vrouw verlaat hem). Ook is er vaak wel iets aan de hand met dieren. In de De opwindvogelkronieken is er een poes die verdwijnt (en natuurlijk de opwindvogel), in De Moord op Comemndatore is er sprake van een ooruiltje op zolder. Dieren zijn natuurlijk vertegenwoordigers van een andere wereld en vroeg of laat dient die andere wereld zich ook aan. Vaak op een volkomen vanzelfsprekende en alledaagse manier. Terloops is misschien wel het juiste woord. Wat ook kenmerkend is voor het werk van Murakami is de verwijzing naar muziek. Denk aan het Beatles nummer Norwegian Wood, tevens titel van de roman. De opwindvogelkronieken begint met de hoofdpersoon die ouverture van The Thieving Magpie van Rossini fluit terwijl hij pasta kookt. ‘When the phone rang I was in the kitchen, boiling a potful of spaghetti and whistling along with an FM broadcast of the overture to Rossini’s “The Thieving Magpie,” which has to be the perfect music for cooking pasta.’

Murakami gebruikt zinnen met zeer weinig opsmuk en zonder (onnodige) detaillering: ‘Toen ik de auto in de ondergrondse parkeergarage parkeerde, rook het er zoals die parkeergarage altijd rook op regendagen.’ Je zou het bijna non-descript kunnen noemen. Want hoe ruikt zo’n parkeergarage dan? Naar benzine? Nat beton? Je slaat aanvankelijk ook geen acht op het verhaal tot het je plotseling toch bij de lurven pakt. Een commentaar van The New York Times, op de achterflap vat het mooi samen: ‘Iedereen kan een verhaal verzinnen en zo vertellen dat het lijkt op een droom. Maar weinig schrijvers kunnen wat Murkami kan: de lezer het gevoel geven dat hij zelf aan het dromen is.’

De moord op Commendatore lijkt een volkomen terloops geschreven boek boordevol verrassende filosofische gedachtespinsels, waardoor je je laat meeslepen, want ergens weet je wel dat Murakami weer zal afdalen naar de onderwereld. De moord op Commendatore gaat misschien wel vooral over de vraag wat het betekent om iets te weten. Of wat kennis precies is. Kennis is soms kwantificeerbaar, maar niet altijd. Soms gaat het er ook om hoe kennis tot je komt en wat het effect is:

‘Er zijn dingen in de wereld die jelui beter niet kunt weten,’ zei Commendatore met nog steeds die Edward G. Robinson-uitdrukking.

De hoofdpersoon is een schilder die zijn droom om abstract te schilderen heeft laten schieten voor het meer lucratieve portretwerk. Hij is goed en efficiënt en verdient er zijn geld mee. Als hij van zijn vrouw scheidt ziet hij dit ook weer als een kans om zijn eigen schilderijen te maken. Hij woont dan in de bergen in het huis van een beroemd schilder die zelf naar een verzorgingstehuis is gebracht omdat hij Alzheimerpatiënt is. De verteller probeert te schilderen, maar hij voelt een innerlijke blokkade waardoor er niks van terecht komt. Die blokkade wordt pas opgeheven als hij een mysterieus schilderij vindt op zolder (waar ook het ooruiltje woont). Het schilderij heet ‘De Moord op Commendatore’ en het vermoeden bestaat dat het iets wil communiceren waar de schilder niet over mocht praten. Vermoedelijk iets dat van doen heeft met de chaotische tijd toen de oude schilder in Wenen zat, in 1939, kort na de Anschluss met Hitler Duitsland. Dit is ook een kenmerkende Murakami-move; het verbinden van de wereldgeschiedenis met het leven van de personages.

Ondertussen ontmoet de verteller een rijke zakenman (hij handelt in informatie) wiens portret hij mag schilderen en dan merkt hij dat het weer lukt. Het wordt geen portret in de eigenlijke zin, we krijgen de indruk dat hij iets nieuws heeft uitgevonden. De roman eindigt met een cliffhanger, er worden veel vragen opgeroepen. Waarom is de vrouw weg bij de verteller? Wat wil het schilderij communiceren? Wat wil de rijke zakenman die in informatie handelt? Gelukkig is vandaag deel twee van De moord op Commendatore verschenen. Metaforen verschuiven. Ik kan niet wachten.

Bram Esser

Haruki Murakami – De moord op Commendatore. Deel 1 Een Idea verschijnt. Vertaald door Elbrich Fennema en Luk van Haute. Atlas Contact, Amsterdam. 480 blz. € 29,99.