Een ontmoeting met de ander

each of us, helplessly and forever, contains the other
James Baldwin

Op het moment dat de Algerijnse Oorlog in volle gang is, neemt de journalist en schrijver Georges in de knappe pregnante novelle Nachtpassagier van de Franse auteur Maurice Pons een jonge Algerijnse man in zijn auto mee van Parijs naar het platteland.

Als de wonden uit het verleden nooit fatsoenlijk worden verzorgd en gehecht, dreunen de gebeurtenissen van toen gewoon door in het heden. Frankrijks problematische koloniale verleden heeft daarom nog steeds aanzienlijke gevolgen in de huidige maatschappij. De vreemdeling als een tweederangsburger is een belangrijk thema in Maurice Pons’ novelle Nachtpassagier uit 1960. Waarachtige literatuur verjaart niet; het is immers nieuws dat nieuws blijft.

In de Algerijnse Oorlog van 1954-1962 werd gestreden voor onafhankelijkheid. Pons’ ik-verteller Georges had zich nooit echt bezig gehouden met de problemen in Algerije. En terwijl die oorlog in volle gang is, neemt Georges op verzoek van een vriendin een Algerijnse man mee in zijn auto naar Champagnole, dat vlakbij de Zwitserse grens ligt.

Pons wisselt de snel opeenvolgende landschapsbeschrijvingen af met de moeizame gesprekken tussen Georges en zijn naamloze passagier. Onderweg stoppen ze regelmatig: om te tanken, om iets te drinken en om te eten. In het plaatsje Côte-d’Or pauzeert het tweetal voor een avondmaaltijd. Als ze binnenkomen, worden ze door de anderen aangestaard. Dat komt vast, denkt Georges naïef, omdat zijn passagier anders is dan de andere Algerijnen. De dinerende bezoekers maken echter geen onderscheid: ze worden aangestaard omdat de passagier een Algerijn is.

Het verschil tussen de Fransman Georges en de Algerijnse man is de argeloosheid. ‘De naar mijn oordeel onschuldigste onderwerpen bleken bij hem gevoelig te liggen,’ zegt Georges. Zijn passagier maakt hem duidelijk dat hij wordt beschouwd als een tweederangsburger, dat hij vanwege zijn uiterlijk altijd verdacht is. Dat een ontspannen bezoekje ’s avonds aan het theater of de bioscoop er voor hem niet in zit. ‘We worden allemaal voortdurend gezocht,’ zegt hij tegen Georges, ‘in de gaten gehouden, verdacht, gecontroleerd en gearresteerd door uw politie. We zijn met een half miljoen Algerijnen in Frankrijk. Een half miljoen gijzelaars.’

Nachtpassagier is een klein meesterwerk omdat de thematiek van racisme en discriminatie en het drama van een koloniale oorlog door Pons uiterst geraffineerd wordt verteld. Langzaam verwijdt de vernauwde blik van Georges doordat hij zich ervan bewust wordt hoe rap hij in vooroordelen vervalt. De ontmoeting met de ander is pijnlijk als het inzicht geeft in je eigen tekortkomingen.

Koen Schouwenburg

Maurice Pons – Nachtpassagier. Vertaald door Mirjam de Veth. Vleugels, Bleiswijk. 94 blz. € 20.

Deze recensie stond eerder – zonder het motto van James Baldwin – in het Friesch Dagblad van 13 januari 2018.