De mythe van de Amerikaanse Droom

De monnik van Mokka, het nieuwe boek van de Amerikaanse schrijver Dave Eggers, is een bijdrage aan de mythe van de Amerikaanse Droom. Dit avontuurrijke en waargebeurde verhaal over de jonge idealistische Mokhtar die koffiehandelaar wordt, is een boek met een uitgesproken boodschap.

Dave Eggers is de personificatie van het literair engagement. Hij zet zich al lange tijd actief in voor de minder bedeelden, zowel door middel van zijn boeken als door de vele stichtingen waarbij hij is betrokken. Zo schreef Eggers de sterke waargebeurde boeken Wat is de wat (2006) en Zeitoun (2009) over het leven van immigranten in de Verenigde Staten. Eggers doneerde de opbrengsten van deze boeken aan de stichtingen die voortkwamen uit deze non-fictie romans. Het is een knappe prestatie dat de literaire kwaliteit van deze titels niet werd gecompromitteerd door het activisme. Nu is er weer een non-fictie roman verschenen, waaruit wederom een stichting is voortgekomen. De bedoelingen zijn goed, maar de belangrijkste vraag is natuurlijk: is De monnik van Mokka een goed boek?

De ouders van Mokhtar emigreerden van Jemen naar Amerika. De jonge Mokhtar groeit op in de wijk Tenderloin, een achterstandsbuurt in San Francisco. Zoals veel pubers heeft Mokhtar geen idee wat hij met zijn leven wil: ‘Het enige wat Mokhtar kon bedenken was dat hij een Xbox wilde.’ Mokhtar wordt verkoper, eerst van t-shirts, later van auto’s. Als zijn baas een klant voor duizend dollar oplicht, neemt Mokhtar ontslag, want dat vindt hij niet kunnen. Als Mokhtar steelt, dan zijn het boeken en, zo is de suggestie, daarom valt het wel mee. De boodschap is kraakhelder: Mokhtar is een goed mens.

Vanwege financiële problemen wordt Mokhtar uiteindelijk portier. Tijdens zijn werk als portier raakt Mokhtar geïnteresseerd in koffie. ‘Wat hem in eerste instantie vooral had geïnteresseerd en met trots had vervuld was de geschiedenis van de koffie en de centrale rol die Jemen had gespeeld bij de cultivering en verspreiding ervan.’ Mokhtar wil koffiehandelaar worden en zo het beeld dat de wereld van Jemen heeft veranderen. Het land komt voornamelijk in het nieuws door de drone-aanvallen en als veilige haven voor terroristische organisaties. Het is niet enkel idealisme dat hem drijft; hij wil natuurlijk ook geld verdienen. Hij verdiept zich in koffie en gaat naar Jemen. Eenmaal daar moet Mokhtar niet alleen onderhandelen over koffie, maar ook over zijn eigen veiligheid. De onrust in Jemen wordt steeds groter en mondt uiteindelijk uit in een burgeroorlog.

De monnik van Mokka is vloeiend verteld, de gebeurtenissen volgen elkaar in sneltreinvaart op, maar Eggers haalt niet het niveau van zijn twee andere non-fictie romans. Het boek bestaat uit een aantal kitscherige beschrijvingen. Dat is het gevolg van Eggers’ preoccupatie met de boodschap. Als Mokhtar na een bezoek aan Jemen weer Amerika probeert in te komen, wordt hij uren op het vliegveld vastgehouden. De racistische behandeling is duidelijk, maar Eggers doet deze beschrijvingen teniet door Mokhtar later tegen een baliemedewerker te laten zeggen: ‘We willen waardigheid.’ Waarop Eggers volgt: ‘Iedereen bij de gate stond nu mee te luisteren. Een paar mensen applaudisseerden.’ Door deze opmerking verliest de belangwekkende aanklacht aan kracht door dit sentimentele einde van de scène. Het grootste manco is een ironische omkering: Eggers maakt van de mens Mokhtar een personage, een heldhaftig figuur en bij tijd en wijle een halve heilige.
Het is allemaal waargebeurd, maar dat is voor de schrijver geen excuus. Eggers kan namelijk door selectie en formulering het verhaal naar zijn hand zetten om er zo een literaire vertelling van te maken. Eggers draagt met De monnik van Mokka bij aan de naïviteit van de Amerikaanse Droom. Mokthar heeft zeker talent en hij heeft doorzettingsvermogen en passie, maar het belangrijkste ingrediënt voor de Amerikaanse Droom is geluk en toeval en daarom is de Amerikaanse Droom een mythe.

Koen Schouwenburg

Dave Eggers – De monnik van Mokka. Vertaald door Koos Mebius. Lebowski, Amsterdam. 332 blz. €22,50.

Deze recensie verscheen eerder in het Friesch Dagblad van 17 februari 2018