Bah!

De rolmaat er even bij gepakt en kwam uit op ruim zes meter aan boeken over de vele aspecten van de lichamelijke liefde door de eeuwen heen, één van de beter gesorteerde onderafdelingen in de huisbibliotheek, naast een iets grotere collectie spoorweggerelateerde titels, de overeenkomsten mogen duidelijk zijn. Van alles is hier terug te vinden, beter mee verlegen dan om verlegen is het devies hier, en dat komt ook doordat de subcategorieën ‘pornografie en ‘erotica’ uit de ondertitel van deze door Van Oorschot bij gelegenheid van de overdracht van een het Nederlandse deel van de collectie van verzamelaar Bart Sliggers aan de Koninklijke Bibliotheek zich zeer lastig laten definiëren. De eerste is deels een juridische kwalificatie, de tweede een term die liefhebbers graag misbruiken om een respectabel tintje aan hun voorkeuren te geven. Bovendien is wat voor de één leidt tot eeuwige verdoemenis voor de ander niet meer dan amusante vrijetijdsbesteding.

Historische overzichten van het genre of de genres verschenen eerder, maar dan ging het vrijwel altijd om de internationale context. De auteur mijmerde wat over de oude Grieken en hun pederasten, stond stil bij Pompeï, et cetera, et cetera, en liet dan de geschiedenis van de vunzige literatuur beginnen bij Aretino. Dat is ook de periode waarin ons land langzaam maar zeker in beeld komt, als dankzij de wijde verspreiding van het boekdrukken ook hier prikkelliteratuur, eerst in vertaling, zijn intrede doet.

Nederland presteert daarna niet slechter of beter dan het buitenland, wat ons wel lange tijd onderscheidt is enkele malen het relatieve gebrek aan censuur, maar ook in tijden die door het grote publiek voor zeer preuts werden gehouden waren er ondanks dat of misschien wel juist daardoor ondernemende zielen die zich aan de productie waagden. Logisch, want juist de spanning van het verbodene maakt het aanbod des te aantrekkelijker. Net als de tweespalt tussen duistere lust en als oprecht gepresenteerde belangstelling voor het cultuurhistorische aspect van erotica door de eeuwen heen, omdat je in deszelfs geschiedenis zo goed kunt ervaren hoe onze zeden in ons land in de loop der historisch veranderden, gelukkig steevast met afbeeldingen. Zoals u en ik dit boek met rode oortjes doorbladeren omdat niets zo op kan winden als een geschiedkundig overzicht, rijk geïllustreerd, van de Nederlandse moraalgeschiedenis, het had bij wijze van spreken ook over de zeevaart kunnen gaan, de bouwkunst of hoe onze gewoonten zich ontwikkelden als het gaat om eten en drinken, ik noem maar wat. De postzegel in de loop der eeuwen. Molenbouw in het licht van de geschiedenis.

Vandaar ook dat een niet onaanzienlijk deel van de boven genoemde onderafdeling hier ten huize bestaat uit door doctoren en professoren geschreven werken waarin aan de hand van aangrijpende voorbeelden uit de praktijk een onderwerp aan een nadere beschouwing wordt onderworpen. Ik noem als voorbeeld het fel-realistische Sexual Rebellion in the Sixties, door W.D. Sprague, Ph.D., Associate Director, the Psychoanalytical Assistance Foundation (prachtig, prachtig), ‘A scientist studies and reveals the secret deviations and vices of our major areas; small town sin, big city bohemianism, suburban thrillseeking, and the far-out antics of the uninhibited “Jet set”.’ Ze behoren tot dezelfde categorie boeken die in felle kleuren misstanden als vrouwenhandel aanklagen, of waarschuwen tegen de kwalijke gevolgen van losbandigheid, met veel aangrijpende voorbeelden van hoe dat mis kan gaan, en de zeer interessante niche van de boeken die werden uitgegeven door organisaties die streden voor de emancipatie van geïnteresseerden in specifiekere voorkeuren als het elkaar met zwepen bewerken.

Dat en nog veel meer komt allemaal aan bod in de door verschillende auteurs geschreven essays, verzameld rond een thema of een tijdsperiode. Die opzet heeft wel een nadeel, want de samenhang kon beter en er is overlap. Zo wordt de beruchte masturbatiescène in Een liefde door twee auteurs genoemd – de aandacht voor boeken die over en niet onder de toonbank werden verkocht is wat mij betreft toch al aan de grote kant, het boek dreigt her en der te verzanden in een literatuurgeschiedenis zoals we die vroeger toen het onderwijs nog mensen onderwees allemaal op school kregen, en natuurlijk Jan Wolkers, maar dat wisten we al, Jan Cremer, leuk natuurlijk, maar niet echt waarvoor we waren gekomen, nog even afgezien van Knuverlderiaanse zinnen als:

‘Een andere feministische auteur uit Suriname is Joanna Werners (1953). Baanbrekend was haar werk waarin ze homoseksualtiteit bespreekbaar maakte.’

Die braafheid, die overduidelijke poging ook om er vooral iets respectabels van te maken maakt ook dit tot een werk dat twee werelden in zich verenigd, want als je net een doorwrochte literatuurwetenschappelijke beschouwing hebt doorgrond en de bladzijde omslaat kan het zomaar gebeuren dat je wordt getroffen door een zeer gedetailleerde foto van twee of meer mensen in paradijselijke staat die elkaars geslachtsorganen gebruiken op een manier zoals de natuur die aanvankelijk niet voor ogen had, louter bedoeld uiteraard ter illustratie van het geleerde betoog natuurlijk, want niet te vergelijken met de vunzige blaadjes, louter gericht op het opwekken van platte lust, waar het gemeen zich van bedient.

Dit boek is ook een zerk, een grafsteen voor gedrukte pornografie, die wereldwijd op sterven na dood is, doordat porno tegenwoordig in tal van andere vormen voorhanden is, omdat het genre altijd nieuwe technische ontwikkelingen volgt, zoals water de weg van de minste weerstand. De digitalisering van onze wereld heeft geleid tot digitalisering van de pornografie, daar kun je rouwig om zijn, maar het was onvermijdelijk. Dat geeft deze bundel een nostalgisch tintje, ook al doordat porno inhoudelijk is veranderd. Op veilingsites worden forse bedragen geboden voor vieze boekjes uit de jaren zestig en zeventig, naar alle waarschijnlijkheid door bieders die voldoende geld over hebben voor het vasthouden van wat onder hun handen uit elkaar brokkelt, voor nog één keer een vergeefse gooi naar de verwondering van vroeger. Ze zijn intussen de vijftig ruimschoots gepasseerd en vallen zo langzamerhand één voor één om, zodat de markt steeds kleiner wordt, en uiteindelijk belanden hun kostbare schatten bij het oud papier, omdat zelfs de kringloopwinkel er geen handel in ziet, nadat het kleinkind dat de doos opende zich al verwonderd had afgevraagd waarom grootvader die vale foto’s van behaarde mannen en vrouwen al die jaren zo zorgvuldig weggeborgen had bewaard.

Enno de Witt

Diverse auteurs – Onder de toonbank, pornografie en erotica in de Nederlanden. Van Oorschot, Amsterdam. 290 blz. € 49,99.