Middeleeuwse avonturen

Stel je voor dat je alles onthouden kunt. Isidorus van Rillington begint zijn leven als wees die bij de poortwachter van een klooster in Engeland opgevoed wordt. Daar leert hij van zijn pleegvader een manier om zijn geheugen te trainen: door kennis op te slaan in ruimtes. Als je rondwandelt in die ruimtes en die aanvult met telkens nieuwe ruimtes kan het geheugen onbeperkt uitgebreid worden.

De ommegang van Jan van Aken speelt aan het eind van de veertiende en het begin van de vijftiende eeuw en kan het best als een historische avonturenroman beschreven worden. In het eerste deel van dit meer dan zeshonderd pagina’s dikke boek zwerft Isidorus over de aarde: van Oxford naar Parijs naar Bologna naar Trebizonde en Samarkand. Zijn grootste passie is architectuur, maar hij verdient zijn geld voornamelijk als medicus. Dat hij zijn eerste grote bouwwerk bij de wraakzuchtige heerser Timoer Lenk mag bouwen, een moskee nog wel, is nogal ongeloofwaardig.

De roman krijgt meer rust als Isidorus neerstrijkt in Konstanz waar een concilie wordt gehouden over de toekomst van kerk. Er zijn op dat moment maar liefst drie pausen die aanspraak maken op de macht. In de stad zijn de meest invloedrijke mensen ter wereld aanwezig en er broeit van alles onder de bevolking. Hervormers die de ongebreidelde macht van de kerk aan banden willen leggen, eindigen als ketters op de brandstapel. En juist daar ontvangt Isidorus zijn tweede grote architectuurklus: de uitbreiding van de belangrijkste kathedraal. Opnieuw nogal ongeloofwaardig dat die opdracht uitbesteed wordt aan een onbekende dokter uit Engeland. Dat het verkeerd afloopt weet je bij voorbaat, want de hoofdpersoon blikt vanuit de cel terug op zijn leven.

De ommegang zit propvol met interessante ideeën: over de middeleeuwse wereld, over bouwkunst en over het geheugen. Zo leert Isidorus dat ‘kennisoneindig uit te breiden is (…) zonder dat die noodzakelijkerwijs tot nieuwe inzichten hoeft te leiden.’ Het enige echte inzicht dat ertoe doet krijgt hij onderweg naar Konstanz van de oude Maelgys (die naam wordt in Middeleeuwse werken vaak aan een man met magische krachten gegeven). Wie denkt dat hij als lezer ook deelgenoot gemaakt wordt van dat grote inzicht komt helaas bedrogen uit. Wie houdt van een boek vol merkwaardige ontsnappingen, grote reizen, oneerlijke rechtszaken, gruwelijke details (amputaties), ongelukkige liefdes en bloederige gevechten kan zijn hart ophalen. Dan Brown meets Umberto Eco.

Coen Peppelenbos

Jan van Aken – De ommegang. Querido, Amsterdam. 628 blz. € 22,50.

Lees ook de recensie van Ronald Ohlsen over deze roman.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 11 mei 2018.