Deense (anti)oorlogsroman

In Denemarken is Carsten Jensen een bekende schrijver en journalist; zo’n twintig titels staan er reeds op zijn naam. Jensen is een politiek geëngageerde auteur die veel oorlogsgebieden heeft bezocht – en daarover heeft geschreven. In 2009 verbleef Jensen in Afghanistan, embedded in het Deense leger. Over deze ervaringen schreef hij een kloeke roman. De eerste steen is die roman.

Jensen laat de lezer kennismaken met de vijfentwintig Deense soldaten van het 3e peloton in Camp Price, gelegen in de onrustige provincie Helmand. Niet alleen zwerft de taliban er rond, het gebied wordt daarnaast beheerst door gewapende milities, die geleid door krijgsheren zichzelf verkopen aan de meest biedende. En dat zijn zonder uitzondering de Navo-troepen. Ze maken echter burgers – mannen, vrouwen, maar ook kinderen – zoals het hen belieft af. En vermoedelijk zijn ze ergens ook nog gelieerd aan de taliban. Wie het weet mag het zeggen. Het is een mijnenveld – letterlijk, met de vele bermbommen – waar het vrije Westen niets te zoeken heeft. Zo ervaart ook de Deense opperbevelhebber Ove Steffensen, die zichzelf ziet als een diplomaat in oorlogstijd.

Het 3e peloton gaat uiteraard regelmatig op patrouille. De soldaten, vierentwintig mannen en een vrouw onder bevel van Rasmus Schrøder, zijn hoewel goed opgeleid, meestal doodsbenauwd. De auteur heeft de soldaten nog maar koud individueel aan de lezer gepresenteerd, of er gaat al iets gruwelijk mis: in een hinderlaag worden twee soldaten gedood. Hospik Simon probeert ze nog te redden, maar de dood heeft gewonnen.

Zo zal hij Afghanistan zien, een landschap van botsplinters, geperforeerde lichamen, glanzende darmen die zich kronkelend proberen een weg uit een open buikholte te banen, een weggeblazen kaak die het binnenste van een mond blootlegt.

Carsten Jensen beschrijft op akelig accurate wijze de gruwelen van de Afghanistan-oorlog. Hij laat de lezer bovendien in de hoofden van de hoofdpersonages ronddwalen, en dan niet alleen in die van de soldaten, maar ook in die van Afghaanse vrouwen en kinderen. Een caleidoscoop van stemmen, sferen, gebeurtenissen, tegen een achtergrond van een gore oorlog, die niemand ooit zal winnen: Afghanistan behoort de primitieve stammen toe. Een aantal heftige gebeurtenissen zet een machine in gang die de Denen naar de ondergang leidt. De meest brisante is echter wel het verraad van commandant Schrøder: hij lokt zijn halve peloton in een nederlaag en laat ze neermaaien door de kalasjnikovs van de talibanstrijders. En dan is De eerste steen echt op weg; op weg als een mythische odyssee.

Aangezien De eerste steen inderdaad zoals het achterplat vermeldt een spannende pageturner is, wil ik verder niets weggeven, behalve: lees deze geweldige antioorlogsroman. De baksteen is niet alleen spannend, maar heeft ook een royale psychologische diepgang, fraai neergepende magisch-realistische gebeurtenissen en verrassende twist and turns: zwart blijkt wit te zijn en wit verhult zich als zwart. Niets is wat het lijkt. De eerste steen is een ware tour-de-force en als grootse (anti)oorlogsroman volledig geslaagd. Sterker: De eerste steen is verreweg de beste moderne (Irak, Afghanistan) oorlogsroman die tot nu toe geschreven is.

Wiebren Rijkeboer

Carsten Jensen – De eerste steen. Vertaald door Lammie Post-Oostenbrink en Kor de Vries. De Bezige Bij, Amsterdam. 640 blz. € 29,99.