‘Jij verzint het leven fraaier’

De zelfverkozen dood van kunstenaar Aad Donker vormde in 1998 het dramatische sluitstuk van een kort maar bruisend leven. Een leven vol ambitie, enerverende kunstbelevenissen en een in de ziel gesmoorde liefde. Schrijfster Eva Posthuma de Boer werd als jonge vrouw in het hart geraakt door Donkers verschijning en probeert nu met En het wonder ben jij zijn geschiedenis in fictie te reconstrueren. Met zichzelf in de hoofdrol.

Voor biografen is het een bekend gegeven: te veel betrokkenheid bij je onderwerp zorgt voor een gemankeerd beeld waarin de droge feiten de overhand dreigen te nemen. Er kan onvoldoende geabstraheerd worden en dat maakt de speelruimte van de biograaf erg klein. Posthuma de Boer heeft geen werkelijke band met haar onderwerp, maar is er gevoelsmatig zo bij betrokken dat ze het levensverhaal van Aad Donker als een vrijwel onaangetaste biopic op de voorgrond plaatst.

Donker was samen met zijn twee schilderende broers lid van het Amsterdamse kunstenaarscollectief ‘After Nature’ dat de terugkeer naar de realistische schilderkunst voorstond. Ze schilderden voornamelijk landschappen, stadsgezichten, stillevens en naaktmodellen, vaak buiten achter de schildersezel of als live performance in de openbare ruimte. Veel doeken werden gezamenlijk geschilderd, wat zorgde voor een opvallende uitdrukking van creativiteit en coöperatie. Met kunstenaar Peter Klashorst als voorman werd After Nature in de late jaren tachtig van de vorige eeuw gezien als fris en veelbelovend alternatief voor de op dat moment heersende conceptuele en abstracte kunststromingen.

Posthuma de Boer schrijft een deels fictief verslag over de wederwaardigheden van Aad Donker, die in haar boek Lok wordt genoemd. Lok en zijn schilderende collega’s krijgen een mega-subsidie van de Nederlandse overheid om het in New York te gaan maken. Het beginkapitaal wordt grotendeels verbrast door aanvoerder Klashorst – hier heel flauw Klaas ter Horst, alias Kaaskorst genoemd – die zichzelf rijkelijk voorziet van drugs en vrouwen. De buitenlandse missie mislukt; na enige pogingen galeries tot interesse te bewegen druipt de groep weer af richting vaderland. Behalve Aad/Lok, hij is verliefd geworden op het Amerikaanse meisje Nora en trekt bij haar in.

Loks worstelende kunstenaarsleven wordt na ieder hoofdstuk onderbroken door de belevenissen van Tosca Maes, een jonge vrouw die overduidelijk model staat voor Eva Posthuma de Boer. Ze heeft Lok op afstand gezien tijdens de opening van een expositie in Amsterdam en is vanaf dat moment hooked. De diepe indruk die hij op haar maakt resulteert in een zoektocht die maar geen zoektocht wil worden, behalve in haar eigen hoofd. Er wordt wat heen en weer gefantaseerd, met vrienden gedeeld en gezocht naar mogelijkheden het brandende verlangen te vertalen in woorden. Dat leidt tot zwelgende gedachten:

Hoe kwam ik af van de rusteloosheid waarmee ik maar door die straten jakkerde, op de vlucht van niks naar niks, hoe doorbrak ik mijn pathetische patroon van uitzien naar jou?

Tosca Maes is niet zozeer op zoek naar een ontmoeting met Lok, maar vooral op zoek naar zichzelf. Een nogal platgetreden route in de hedendaagse literatuur, de rusteloze hoofdpersoon die maar niet vindt wat zij denkt te moeten zoeken. Allerlei zijwegen worden bewandeld en aangehaald: een kortstondige liefde met een schrijver/seksclubportier, vraagtekens omtrent een verdwenen oom, het algehele woon- en werkprobleem, een plotselinge zoenpartij met een oude vriend, en tot overmaat van ramp is er ook nog een knagende schrijfambitie. Dat leidt tot nog meer zwelgende gedachten:

Mijn benen verslapten, ik kon nauwelijks meer trappen, de brok in mijn keel ging over in tranen, ik veegde ze uit mijn ogen, waar was ik mee bezig, waarom was ik zo alleen, waar moest ik naartoe? Ik vloekte, ik wilde niet janken en begon te puffen als een vrouw met weeën.

Veel vragen en een nijpend gebrek aan antwoorden. Terwijl Lok in de VS zijn leven als kunstenaar op de rails probeert te krijgen en met zijn vriendin Nora het geluk wil vinden, is zijn zoekende en onzichtbare aanbidster haar eigen verhaal aan het maken. ‘Jij verzint het leven fraaier’ zegt haar vriend Pom in een openhartig moment. ‘Er gebeurt meer in mijn hoofd dan in het echt’ denkt Tosca, en dat is precies de juiste kwalificatie voor deze roman. In het hoofd van de schrijfster gebeurt meer dan dat ze op papier weet te componeren.

Eva Posthuma de Boer loopt hopeloos vast in haar voornemen twee verhalen tot een eenheid te smeden. Dat is deels te wijten aan haar adoratie voor de persoon Aad Donker en deels aan de richtingloze opzet van het restverhaal. Aan het einde van de roman komen de twee werelden toch nog bij elkaar in een hoogst sentimentele afsluiting: de uiteindelijke zelfmoord van de kunstenaar legt de basis voor een nieuwe liefde. Aad Donker heeft beter verdiend dan lijdend voorwerp te zijn in dit dweperige proza.

André van Dijk

Eva Posthuma de Boer – En het wonder ben jij. Ambo|Anthos, Amsterdam. 296 blz. € 20,00.