Dit jaar is het honderd jaar geleden dat Muriel Spark werd geboren. Bij haar overlijden in 2006 werd ze geëerd als een van de belangrijkste Engelse schrijfsters uit de twintigste eeuw. Tijdens haar leven is zij dan ook overladen met prijzen, alleen de Nobelprijs en de Booker Prize ontsnapten haar. Het eeuwfeest van Spark wordt opgeluisterd met symposia en bundels met lange opstellen over haar literaire betekenis. Zelfs een vergeten toneelstuk werd opnieuw opgevoerd. Het beste eerbetoon blijft het herlezen van een aantal van haar boeken.

Brieven met allerlei pikanterieën

Spark publiceerde 22 romans, waarvan Territorial Rights – uit 1979 – haar vijftiende is. Niet elk boek dat Spark schreef was automatisch een meesterwerk. Vooral in de jaren zeventig ging het nogal eens mis. Zo is The takeover (1976) een zouteloze, mislukte roman. De hoofdpersonen komen maar niet tot leven en wat hen bezighoudt (geld en macht) lijkt Spark deze keer niet echt te interesseren.*

Met Territorial Rights nam ze revanche. De roman heeft Venetië als decor en in de stad strijkt een gemêleerd internationaal gezelschap neer. Het gaat om een rijke Amerikaan, een jonge Engelsman, een ouder stel uit Birmingham en een Bulgaarse vrouw, die politiek asiel heeft aangevraagd in het Westen. Drie locaties keren steeds terug: het Pensione Sofia, eigendom van de zusters Eufemia en Katerina; Hotel Lord Byron, waar de rijkere bezoekers logeren en Ca’ Winter, het palazzo van Violet de Winter. Ook San Marco, het Dogen paleis en de donkere kanalen duiken natuurlijk ook steeds op. Alle hoofdpersonen zijn op zoek naar een nieuw leven en willen niet langer gehinderd worden door conventies en vaste patronen. Robert, die een paar jaar op kosten van Curran in Parijs heeft geleefd, wil zijn vrijheid herwinnen. Curran wil Robert wel/niet terug en reist hem achterna. De Bulgaarse Lina wil weten hoe haar vader, kort na het einde van de oorlog, aan zijn einde is gekomen in Venetië. rnold wil zich losmaken van zijn vrouw Anthea, die op haar beurt een privédetective achter hem aan stuurt. De romanfiguren treffen elkaar bij toeval, maar gaandeweg blijkt dat er allerlei verbindingen tussen hen bestaan, die vaak al tientallen jaren daarvoor zijn ontstaan.

Zoals altijd weet Spark moeiteloos de lijnen in het verhaal uit elkaar te houden en speelt ze op ironische wijze met de verwachtingen van de lezer. Elke romanfiguur krijgt, vaak heel subtiel, een aantal karakteristieken mee, die in het verloop van het verhaal steeds relevanter worden. Vaak zijn dit zaken, die voor de buitenwereld verborgen blijven. Violet is bijvoorbeeld, ondanks haar vooraanstaande positie in Venetië, niet vies van enige chantage omdat ze geldgebrek heeft. Lina is een eersteklas manipulator, die zich in haar land van herkomst helemaal nooit met politiek heeft beziggehouden. De twee pensionhoudsters waren ooit verliefd op dezelfde man en hebben zich waarschijnlijk op clandestiene wijze het pension toegeëigend. Enig egoïsme is de hoofdrolspelers niet vreemd en Spark weet dit aspect steeds meedogenloos naar voren te halen.

In de tweede helft van het boek komen alle hoofdpersonen onder druk te staan, omdat Robert zich ontpopt als een chanteur en brieven met allerlei pikanterieën verstuurt, die hij dreigt te openbaren. In deze crisissituatie is het ieder voor zich en valt al heel snel het masker van beleefdheid en beschaving af. In een laatste hoofdstuk somt Spark kort op hoe het de romanfiguren verder vergaat, waarbij duidelijk wordt dat zich nieuwe verhoudingen hebben gevormd en het kwaad ongestraft blijft. Robert is inmiddels in het Midden Oosten als terrorist gerekruteerd. Venetië heeft nauwelijks iets van deze verwikkelingen gemerkt, ‘the palaces of Venice rode in great state and the mosaics stood with the same patience that had gone in their formation, piece by small piece.’

Doeke Sijens

Territorial Rights van Muriel Spark is in verschillende Engelse edities te koop. Het boek werd in het Nederlands vertaald door Dorien Veldhuizen en verscheen in 1981 onder de titel Territoriale rechten. Deze vertaling is uitsluitend nog antiquarisch te verkrijgen, net als alle andere titels van Spark die ooit in het Nederlands zijn verschenen.

* Degene die zich de afgelopen zomer wel eens afgevraagd heeft of er ooit een einde zou komen aan de hitte, zal dit citaat uit The Takeover waarderen. “There was a heatwave so fierce you would have thought someone had turned it on somewhere by means of a tap and had turned it too high, and than gone away for the summer.”

Eerder verscheen in deze serie een bespreking van Memento Mori, The Bachelors, The Prime of Miss Jean Brodie, The Driver’s Seat en The Abbess of Crewe.