Invloedrijkste stripschrijver die zelf superheld werd

Geen stripauteur heeft zoveel betekend voor het superheldengenre als Stan Lee, de Amerikaanse bedenker van figuren als Spider-Man, Fantastic Four, Hulk en X-Men. Maandag overleed hij op 95-jarige leeftijd.

Stan Lee was bij leven een legende. Het is moeilijk voor te stellen dat zoveel grote namen uit het superheldenuniversum zijn bedacht door één en dezelfde persoon. Onder fans van superheldenstrips wordt hij om die reden op handen gedragen, getuige bijvoorbeeld zijn meer dan drie miljoen volgers op Twitter. Lee’s helden zijn bovendien bij het grote publiek bekend vanwege de talloze films en tv-series die in de loop der jaren werden gemaakt: Hulk, Spider-Man, Avengers en Black Panther.

Stan Lee (geboren in 1922 als Stanley Martin Lieber) begon zijn indrukwekkende loopbaan in 1941 bij wat de voorloper was van het latere uitgeefhuis Marvel, Timely Comics. Daar werkte hij onder meer samen met Joe Simon en Jack Kirby (Captain America). De helden van die tijd waren forse en onfeilbare mannen, vaak met bovennatuurlijke krachten. Dat veranderde aan het einde van de jaren vijftig toen Marvel werd geconfronteerd met de superheldenstrips van concurrent DC Comics. Het luidde een rivaliteit in die tot op de dag van vandaag tussen de beide uitgeefconcerns duurt en waarover Lee in latere jaren plagerige opmerkingen maakte. Feit was dat DC (Batman, Superman en Wonder Woman) het vaak aflegde tegen de strips van Marvel.

Het succes van Marvel was voor een groot deel te danken aan het voortschrijdende inzicht van Lee. Hij greep de concurrentiestrijd aan om de Marvel-superhelden grondig te veranderen: Lee vermenselijkte ze, door ze niet langer volmaakt te laten zijn. Zijn helden waren onzeker, lieten openlijk hun twijfel blijken en worstelden met verliefdheid, hebzucht en vriendschappen. Deze mix van goede en slechte eigenschappen sloeg enorm aan. Het was de opmaat naar de heropleving van het superheldendom en Lee was de centrale man in dat proces. Dat ventte Stan ‘The Man’ Lee handig uit door zichzelf op de voorgrond te plaatsen. Hij werd het gezicht van Marvel en was een graag geziene gast op zogenaamde Comic Cons, grote beurzen rond strips, films en – in later jaren – games.

Zijn aanpak voorzag ook in een innige relatie tussen de makers van comicstrips en hun fanschare. Achter in de losse comics verschenen brieven van lezers en Lee had een eigen kanaal om zijn lezers toe te spreken: Stan’s Soapbox, een column met nieuwtjes waarin hij vooral zijn waardering uitsprak over de loyaliteit en trouw van Marvels achterban. In Stan’s Soapbox besprak hij niet alleen het wel en wee van de superhelden, maar ook maatschappelijke kwesties, zoals de oorlog in Vietnam en racisme.
Hij sloot zijn bijdragen telkens af met het motto Excelsior, dat zijn handelsmerk werd. Zijn autobiografie, die al in 2002 verscheen, droeg dezelfde titel.

De afgelopen twintig jaar figureerde Lee regelmatig in bioscoopbewerkingen van zijn stripseries. Zo had hij glimprollen als hotdogverkoper, bewaker in een museum, DJ in een stripclub, kapper en astronaut. In X-Men: Apocalypse uit 2016 duikt Lee op als bange getuige van de lancering van nucleair wapentuig, samen met zijn vrouw Joan, met wie Stan bijna zeventig jaar getrouwd was. Joan Lee-Boocock, een Brits voormalig model, overleed vorig jaar op 95-jarige leeftijd.

Hoewel Stan Lee tot op hoge leeftijd ogenschijnlijk energiek en onvermoeibaar kwam opdraven in televisieprogramma’s en bij fan meetings, en zich actief bleef bemoeien met het reilen en zeilen van Marvel, nam zijn gezondheid af. Begin dit jaar werd hij opgenomen in het ziekenhuis met een longontsteking. Enkele weken na zijn opname liet hij zijn bijna drie miljoen Twittervolgers weten dat hij weer helemaal terug is. Sindsdien werd met regelmaat melding gemaakt van problemen die er zouden zijn met belanghebbenden en zogenaamde vertrouwelingen die zich aan hem opdrongen. Dit weekend stuurde hij voor het laatst een voor hem kenmerkende tweet, waarin hij de Amerikaanse veteranen dankte voor hun inzet.

Stefan Nieuwenhuis