De hel van Bogotá

Stilaan lijkt de vervrouwelijking van de literatuur zich ook in Latijns-Amerika door te zetten. In de tijd van de boom werden de schone letteren ten zuiden van de Rio Grande op enkele zeldzame uitzonderingen na (zoals Isabel Allende of Clarice Lispector) gedomineerd door mannen. Daar komt langzaam maar zeker verandering in. Bij de nieuwe lichting latino-schrijvers hebben al meerdere vrouwen een plaatsje veroverd: in Mexico lieten Valeria Luiselli, Aura Xilonen en Laia Jufresa al van zich horen, en ook de Colombiaanse Melba Escobar de Nogales werd onlangs in het Nederlands vertaald. Op zich is dat een goede zaak, al is het maar de vraag of de erkenning zal volgen. De cijfers liegen er niet om: vrouwelijke auteurs krijgen ook in ons taalgebied naar verhouding nog altijd weinig literaire prijzen en subsidies.

Het opzet van Melba Escobars De schoonheidssalon lijkt erin te bestaan om de gewelddadige Colombiaanse machocultuur vanuit een feministisch standpunt te belichten. Ik-figuur Claire Dalvard is een psychoanalytica van middelbare leeftijd die jaren in Frankrijk woonde en pas op haar zevenenvijftigste terugkeerde naar haar geboorteland Colombia. In Bogotá ontdekt ze toevallig een schoonheidssalon, waar ze zich laat behandelen door het feitelijke hoofdpersonage, Karen Valdés, die haar zoontje achterliet bij haar moeder in Cartagena om in de gigantische hoofdstad te komen werken. Karen belandt in een Sodom en Gomorra waar de rijke elite zich met een leger lijfwachten beschermt tegen een massa stakkers die een graantje proberen mee te pikken wanneer een dure SUV bij een stoplicht halt houdt:

Zodra dat rood werd, bestormden de bedelaars, ontheemden, landlopers, drugsverslaafden, kreupelen, acrobaten, werklozen, analfabeten, mishandelden, invaliden, kinderen en zwangere voruwen de voertuigen in een zo dagelijks terugkerende, voorspelbare performance dat niemand er nog door werd verrast.

Door haar werk heeft Karen een vertrouwelijke relatie met een aantal vaste klanten, welgestelde dames die regelmatig langskomen om zich te laten epileren, waxen en wat dies meer zij. Ook de piepjonge Sabrina Guzmán komt op een dag bij Karen langs, maar sterft niet veel later aan een overdosis cocaïne, althans volgens de officiële versie. De waarheid is dat ze werd vermoord door een congreslid, een rijkeluiszoon met genoeg geld en connecties om zijn misdaad te verdoezelen. Ondertussen loopt Karen haar eigen noodlot tegemoet. Nadat haar spaargeld wordt gestolen, ziet ze enkel nog een uitweg door als escorte te werken, een uiterst gevaarlijk beroep in Colombia.

Sabrina’s ouders proberen tevergeefs de waarheid te achterhalen en komen met de hulp van een privédetective aardig in de buurt, maar het machtige old boys network van de moordenaar van hun dochter laat dat vanzelfsprekend niet zomaar gebeuren. Dat Karen, die zijdelings betrokken is bij de affaire, eindigt als collateral dammage, verbaast niet.

Het uitgangspunt van deze roman is interessant, en toch is het resultaat niet helemaal geslaagd. De mannelijke personages in dit boek zijn namelijk bijna allemaal doortrapte, platvloerse klootzakken, de vrouwen haast onveranderlijk meelijwekkende slachtoffers. Vooral Sabrina’s moordenaar is een erg eendimensionaal personage. Wie het kwaad enkel van buitenaf beschrijft, blijft onvermijdelijk op de vlakte. Interessanter wordt het wanneer de schrijver in de huid kruipt van zo’n boosaardige figuur. Mario Vargas Llosa deed dat bijvoorbeeld in Het feest van de bok, een geslaagde afdaling in de psyche van een dictator. Of neem bijvoorbeeld Jonathan Littells De welwillenden, een roman die overtuigt doordat de schrijver zich onbeschroomd inleeft in het gevoelsleven van een SS’er. Maar we kunnen net zo goed in Colombia blijven, want De madonna van de moordenaars, een roman van Fernando Vallejo over de relatie tussen een oudere intellectueel en een jonge huurmoordenaar, was een overtuigender portret van de diepgewordelde ongelijkheid en het uitzichtloze geweld dat Colombia al zolang teistert. Dat heeft niets te maken met een mannelijk of vrouwelijk vertelstandpunt of het onderwerp, wel met de overtuigingskracht van de personages en de plot. Kortom, de definitieve feministische aanklacht tegen de Latijns-Amerikaanse femicidegolf is nog niet geschreven. Zou het zijn omdat grote talenten als Valeria Luiselli momenteel nog meer op het thema migratie focussen?

Daan Pieters

Melba Escobar – De schoonheidssalon. Uit het Spaans vertaald door Mia Buursma. Atlas Contact, Amsterdam. 240 blz. € 19,99.