Butlers op het dievenpad

In 2018 wordt herdacht dat Muriel Spark honderd jaar geleden is geboren. De 22 romans die ze heeft geschreven werden daarom allemaal in een nieuwe prachteditie herdrukt. Verder werd het eeuwfeest van Spark opgeluisterd met feestbundels en symposia. Zelfs een vergeten toneelstuk (Doctors of Philosophy) werd opnieuw opgevoerd. Haar werk blijkt nog springlevend.

Spark publiceerde 22 romans, waarvan Symposium – uit 1990 – haar negentiende is. Opnieuw is het een meditatie over het kwaad, dit keer in de vorm van een diner, dat eindigt met een politieman aan de deur. Tijdens de eerste gang worden de deelnemers aan het etentje geïntroduceerd. Gastheer is de gevierde schilder Hurley Reed (hij schildert Venetië zonder de kanalen), die samen met zijn Australische vrouw Chris het menu heeft opgesteld. De gastenlijst bestaat uit drie echtparen en een neef en nicht, die innig bevriend zijn. Een van de gasten is Lord Suzy, die recent het slachtoffer is geworden van een inbraak en hierover voortdurend klaagt. Zijn veel jongere vrouw ergert zich hier mateloos aan. Ernst Untzinger werkt in Brussel, maar woont ook frequent in Londen bij zijn vrouw Ella. Samen hebben ze een veel jongere vriend, Luke, die ze adoreren. Luke is een Amerikaanse student, die wat bijverdient door als butler te fungeren bij etentjes. Hij is die avond ook present. Dan zijn er Annabel Treece (een documentairemaker) en haar neef Ronald Sykes (een genealoog). Annabel heeft de theorie ontwikkelt dat iedereen in een bepaalde eeuw is te plaatsen.

‘You belong to the eighteenth century,’ she said. ‘The men were obsessed by their hair and their wigs. You can see by the portraits. Psychologically, you are eigtheenth century.’

Ronald is homoseksueel maar wil dolgraag met een vrouw trouwen en Annabel hoopt nog steeds dat hij haar zal vragen. William en Margaret (het vierde stel) zijn pas getrouwd. Ze hebben elkaar ontmoet bij de groenteafdeling in een warenhuis. Boze tongen beweren dat Margaret dit met opzet zo heeft gearrangeerd omdat ze een rijke man wilde trouwen – Hilda, de moeder van William, is erg bemiddeld, ze koopt op een veiling zonder met de ogen te knipperen een Monet. Spark beschrijft de butlers ook die tijdens het etentje bedienen en ook de kok wordt geïntroduceerd.

Terwijl de gasten verder dineren, gaat Spark terug in de tijd en schetst zij het eerdere leven van de hoofdpersonen. Zoals altijd heeft ze maar weinig details nodig om een persoon scherp te kunnen typeren. Af en toe keert ze eventjes terug naar de dinertafel, zodat een buitengewoon ingenieus patroon ontstaat met puzzelstukjes, die pas op het einde in elkaar blijken te passen. Daarbij weet de lezer meer dan de hoofdpersonen, een bekend recept van Spark. Ook dit keer maakt deze voorkennis het verhaal extra spannend. De romanfiguren zijn in het algemeen keurige, weldenkende mensen, met uitzondering van de Schotse Margaret Muncie, de vrouw van William. Zij heeft het boze oog, een gegeven waar zij zich maar half van bewust is. Margaret heeft een turbulent leven achter de rug. Een paar keer zijn mensen uit haar directe omgeving op mysterieuze wijze verongelukt of spoorloos verdwenen. Hoewel zij bij deze incidenten niet direct betrokken was, lijkt zij er toch de hand in te hebben gehad en haar familie is inmiddels doodsbang voor haar. Ze heeft een oom, Magnus, die in een psychiatrische kliniek is opgenomen. Hij spreekt vaak in raadselachtige teksten, die doorspekt zijn met regels uit de Border Ballads. Spark citeert hem met duivels plezier. Magnus oefent grote invloed uit op Margaret. Zij komt vervolgens in Londen in een klooster terecht, met onder meer een Marxistische non, die geregeld schuttingtaal gebruikt. ‘They think they’re going to film the fucking refectory but they’ve no bloody right.’ En inderdaad, het blijkt geen toeval te zijn geweest dat Margaret in de groenteafdeling William ontmoet, ze heeft hem speciaal uitgezocht vanwege zijn geld.

Naarmate het verhaal vordert krijgt de lezer meer en meer het gevoel dat er een bom zal barsten. Behalve Margaret blijken ook de bedienden niet zo onschuldig te zijn als ze lijken. Terwijl ze in hun smetteloze jasjes de gasten bedienen, voeren vrienden van hen een inbraak uit bij een van de gasten. Doordat ze dit keer een vergissing hebben begaan, komt een politieman het diner wreed verstoren. Spark weet de façade van beschaving, het gebabbel (‘Have you seen the Rouault exhibition?’) en de onderstromen van jaloezie en afgunst tijdens het diner heel goed te beschrijven. Door de flashbacks heeft ze er ondertussen voor gezorgd dat de lezers wél maar de gasten niet op de kwade afloop zijn voorbereid.

Margaret is het romanpersonage dat door Spark het meest wordt uitgewerkt. Zij blijft een intrigerende, raadselachtige figuur. Ze is opportunistisch en kwaadaardig maar ook romantisch en het slachtoffer van haar omstandigheden. Niets laat dit beter zien, dan het slot van de roman. Hilda, de moeder van William, wordt – zonder voorbedachte rade – door de inbrekers vermoord. Margaret had wél moordplannen voor haar schoonmoeder gemaakt, maar pas op een later moment. Hierdoor raakt ze helemaal buiten zinnen.

From upstairs comes Margaret’s wild cry: ‘It shouldn’t have been till Sunday!’

Zoals altijd velt Spark geen oordeel, ze laat wel haarscherp zien hoe argeloos mensen zijn en geen oog hebben voor kwade bedoelingen van anderen. Erg geestig is de theorie die een van de romanfiguren ontwikkelt. Hurley zegt: ‘Erotic love is madness.’ Volgens hem worden beloften van eeuwige trouw gedaan in ‘a state of mental imbalance.’ Hij is er dan ook voor dat je moet kunnen scheiden op grond van het feit ‘that you were madly in with love with the spouse.’

Doeke Sijens

Symposium van Muriel Spark is in verschillende Engelse edities te koop. Het boek werd niet in het Nederlands vertaald.

Eerder verscheen in deze serie een bespreking van Memento Mori, The Bachelors, The Prime of Miss Jean Brodie, The Driver’s Seat en The Abbess of Crewe, Territorial Rights,Loitering with intent enThe only problem.