Niemand zal zichzelf vergeten

Het heeft even geduurd voor de hele goegemeente in de gaten had dat ieder menselijk handelen wel enigszins voortkomt uit de overlevingsstrategie die opportunisme heet, maar in de eenentwintigste eeuw lijkt deze overtuiging dan toch geland. In Rimini, de debuutroman van Sonja Heiss, kan daar ook geen misverstand over bestaan.

We maken kennis met de licht ontvlambare en vernielzuchtige advocaat Hans Armin, zijn vrouw Ellen, die wetenschapsjournaliste is en zowel het leven als de medemens op scherpe toon benadert, Hans’ zus Masha, gemankeerd actrice en als gevolg van haar leeftijd wanhopig op zoek naar een vader voor haar kind, haar altijd invoelende vriend Georg, de medicus, die haar verlaat omdat zij niet kan leven met diens niet aflatende empathie, en dan nog Hans’ en Masha’s permanent kiftende ouders, de pas gepensioneerde orthopedisch schoenmaker Alexander en zijn ouderwets zorgzame echtgenote Barbara.

Sonja Heiss, die eerder twee bioscoopfilms en twee korte films produceerde, daarnaast een bundel korte verhalen schreef, heeft aan deze zes personages genoeg voor een even geestige als grimmige roman, waarin het strategisch narcisme, dat zo kenmerkend is voor onze geïndividualiseerde tijd, overal herkenbaar is. Of het nu gaat om Hans’ positie als partner van een advocatenkantoor, Masha’s queeste naar de volmaakte man of Alexanders potsierlijke vrees alleen gelaten te worden: niemand zal zichzelf vergeten.

Zelfs Barbara, Alexanders braaf moederende echtgenote, heeft het op een gegeven moment wel gehad. Ze krijgt het benauwd als Alexander haar, vanaf het moment van pensionering, geen moment meer met rust laat. En er volgt bij haar dan toch een onbeholpen vorm van verzet. Dat werd ook wel tijd, want hun relatie was vanaf het vroegste begin onvolkomen. Al tijdens hun huwelijksreis naar Rimini realiseerde Barbara zich dat deze saaie, veelsnurkende Alexander haar in het verdere leven weinig te bieden zou hebben: ‘Hij was al zo vroeg niet jong meer geweest, eigenlijk was hij in Rimini al zo oud als hij nu was’.

Een korte ontmoeting van de toen nog jonge Barbara met de knappe en charmante Italiaanse ober Giovanni laat haar voor een moment beleven hoe het leven er ook uitgezien had kunnen hebben. Hoe ver die ontmoeting gegaan is, blijft onduidelijk, maar de suggestie doet veel: zoon Hans heeft in ieder geval geen trekken van Alexander of Barbara. Daarmee wordt Rimini, waar de roman naar genoemd is, symbool voor de imperfecties van elke menselijke relatie. Ook in de bijrollen van de roman zien we stumperende stellen, zonderlinge eenzaten en lieden die graag hun dubieuze voordeel doen met de noden van anderen.

Heiss heeft een aantrekkelijke, soepele pen, maar haar spel met karikaturen kun je niet altijd vindingrijk noemen: de eerste moeizame familiebijeenkomst valt tijdens de op dit gebied beruchte kerstdagen, de advocaat gaat door het lint als gevolg van alle beroepsstress, de pasgepensioneerde is iemand die geen raad weet met z’n tijd, de geëmancipeerde vrouw een feeks en de koele psychiater die Hans bezoekt een verleidelijke vrouw. Al blijkt Heiss daar op andere plekken wel degelijk toe in staat. Masha’s eenzaamheid geeft ze vorm in de persoon van een ingebeelde Margaret Thatcher, die als een gluiperige schoolfrik van geen wijken weet:

Maar Margaret Thatcher, dat was toch niet normaal. Die was niet alleen opdringerig, maar zei haar ook nog voortdurend dat zij, Masha, niet slechts alleen was, maar ook anders dan de rest. En dat bleef dat koppige oude wijf maar volhouden, al zolang Masha kon denken.

Naarmate de roman vordert, krijgen de personages en gebeurtenissen een steeds kluchtiger karakter. Met uitzondering van de wel erg wijdlopige en weinig toevoegende indrukken van Hans’ psychoanalyse. Wat volgt zijn bladzijden lange dialogen tussen de neurotische jurist en psychiater Maria Mandel-Minkic, van wie hij aanvankelijk veronderstelt dat ze geen emoties kent, maar die hij later juist erg gaat waarderen, zelfs stalken:

Hans giste ernaar wat de reden voor haar gedrag kon zijn. Waarschijnlijk iets wat was gebaseerd op Freud of Jung. Ze had wel een keer laten vallen dat ze een aanhanger van Freud was en met Jung niet veel kon beginnen. Wat dat precies betekende wist hij niet, maar hij nam zich voor erachter te komen.

Rimini heeft geen complexe structuur en verhaalt zonder omwegen over relationeel geploeter. Op basis van de meermalen langskomende bladzijden waarop Masha’s vorderende leeftijd in jaren, maanden en dagen wordt aangeduid, zou je kunnen veronderstellen dat de kindwensende Masha als hoofdpersonage beschouwd moet worden, maar in omvang doen de bijdragen over Hans en het gepensioneerde ouderpaar niet voor Masha’s lotgevallen onder. Het verklaart in zekere zin de titel van de roman, Rimini, de plaats waar iets heeft plaatsgevonden wat overal gebeurt tussen om het even welke mensen. Met talloze onvoorziene gevolgen.

André Keikes

Sonja Heiss – Rimini. Vertaald uit het Duits door Herman Vinckers. Atlas Contact, Amsterdam. 376 blz. € 24,99.