Van bruid tot oudere zus

Dat is even slikken, als je als vrouw van middelbare leeftijd voor het eerst wordt aangesproken met ‘abla’, ofwel ‘oudere zus’ in het Turks. Het gebeurt Hollandse Inge in Moederland van Inge de Bever. Ze is, 24 jaar getrouwd met een Turk, even terug in Istanbul, en voelt zich inmiddels een ware ‘bizimski’, ‘een van ons’, al moet ze wel eerst Turkse volzinnen hebben gesproken voor de mensen dat geloven. Want ze is lang en blond en heeft blauwe ogen. Maar ‘abla’ geeft aan dat je tot de ouderen bent gaan behoren. Vroeg of laat is het zover in die sterk familiale manier van aanspreken.

Hoe ver gaat gewenning? Inge de Bever trouwde in 1980 met de Turkse Ilhan en werd zo van de ene op de andere dag mevrouw Aksoycan, met alle gevolgen van dien. Zeker in die eerste tijd, maar ongetwijfeld ook nog vandaag de dag, word je in Nederland met een niet-Hollandse naam vaak anders behandeld dan een Jansen. Inge en Ilhans ervaringen klinken dan ook niet erg verrassend. Ze merkten de discriminatie bijvoorbeeld meteen toen ze woonruimte zochten en zich meldden als Aksoycan. Toen Inges moeder, als mevrouw De Bever dus, ook eens belde zag de verhuurder ineens geen problemen. Hoe zat dat nou?

De beheerder viel stil. Mijn strijdvaardige moeder wachtte af hoe hij zich hieruit ging redden.
‘Weet u zeker dat het om dezelfde flats ging mevrouw?’
‘Heel zeker, meneer De Gruil. Ik zat ernaast toen hij met u praatte.’

Toch gaat Moederland niet in de eerste plaats over zulke algemene verschijnselen. De Bever schreef haar boek meer als een kroniek van een vrouwenleven, dat ingrijpend veranderde door haar huwelijk met iemand uit een ander land, een andere cultuur. Mét haar man, kreeg ze er een hele familiecultuur bij, die veel aanweziger, om niet te zeggen opdringeriger, is dan hier. De grote lijnen van de hiërarchische mores liggen bovendien vast en je hebt je er maar aan te houden.

Het boek heet een autobiografische roman te zijn, maar er zijn nauwelijks romankenmerken in te ontdekken. In weinig opzienbarend, zelfs erg voor de hand liggend, toegankelijk proza, doet De Bever verslag van haar huwelijkse bestaan. Dat begint in de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw met Turks leren spreken, gebruiken doorgronden en in onze ogen achterhaalde vrouwelijke taken uitvoeren. Het wordt na veel vallen en opstaan voltooid in volledige acceptatie als echtgenote van Ilhan, die er aanvankelijk haast om berispt werd een buitenlandse te hebben verkozen.

Moederland is een heel persoonlijk verslag, een geschreven plakboek kun je zeggen, dat terloops een indruk geeft van de ontwikkelingen gedurende de afgelopen decennia binnen Turkije – de grote verering van Atatürk, de ‘Vader der Turken’, die ooit de seculiere republiek stichtte, de militaire machtsgreep in de herfst van 1980, de secularisering en democratisering, maar ook de hernieuwde islamisering, de opkomst van president Erdogan en de mislukte staatsgreep van 2016. Voorop staat echter steeds de positie van Inge zelf, die zich voorafgaand aan haar huwelijk vermoedelijk niet ten volle heeft gerealiseerd wat het betekent een Turkse man als echtgenoot te hebben.

Met name de verhouding tot haar schoonmoeder, verandert maar moeizaam en traag. Inge moet zich lang de term ‘gelin’ laten welgevallen, ‘bruid’, ofwel de vrouw die als laatste getrouwd is binnen de familie. Echtgenoot Ilhan, die alle traditie ook als een last ervaart, laat haar weten dat ze van die benaming en de daar bij behorende nederige taken als ‘jongste bediende’ pas af zal komen als zijn jongere broer gaat trouwen.

Natuurlijk is het allemaal een kwestie van volhouden. De lichamelijke en geestelijke krachten van schoonmoeder beginnen na verloop van tijd af te nemen en Inge weet steeds beter waar ze op moet letten. Haar rol evolueert op een gegeven moment zelfs zo, dat ze een jonge Turkse ober met homoseksuele gevoelens voor een Nederlandse jongen, die in dat restaurant als stagiair had gewerkt, kan helpen met een Nederlandstalige toenaderingsbrief. Ze moet daar eerst wel Moeder en zoon van Gerard Reve voor aan de kant leggen. Voor een kort moment wordt Moederland zo toch nog een beetje roman.

André Keikes

Inge de Bever – Moederland. Van Oorschot, Amsterdam, 252 blz. € 20,-.