23 horizontaal: Die behandeling is niet zwaar

De dood van de oude Rochat brengt in het Brabantse dorp Altena vooral opluchting teweeg. Onder de bevolking was hij niet geliefd nadat hij een recreatiemeertje op zijn grondgebied onttrok aan de gemeenschap. Hovenier Frank en zijn vrouw Marlies zijn twee van die dorpsbewoners die daarom sinds hun jeugd een grondige afkeer van Rochat hadden. Ze hebben allebei een band met de dochter van Rochat: de schrijfster Eveline. Die keert eventjes na de dood van haar vader terug naar het dorp, maar zij heeft al net zo’n grote hekel als de dorpsbewoners aan haar zelfzuchtige vader. Ze laat het beheer van het meer over aan haar vrienden van vroeger. Als dan blijkt dat het meertje goud waard is, verandert er veel.

Jan van Mersbergen heeft in De onverwachte rijkdom van Altena een continu aanwezige spanning aangebracht. Dat zit allereerst in het verhaal zelf. Je wilt weten wat er in dat meertje zit en daarna hoe Frank en Marlies daar rijk van worden, zonder dat ze in dezelfde fout trappen als een familie uit het dorp die ooit de loterij won. Die wilden hun rijkdom niet delen. Moeten zij dat wel doen en hoe doe je dat dan met een hele gemeenschap? Of mogen ze ook een tikje zelfzuchtig zijn? Het bedrag bijvoorbeeld gebruiken voor een operatie van hun zoon die zich vanwege een ziekte op krukken voortbeweegt. Van Mersbergen geeft een ontroerend portret van deze kleine, intelligente doorzetter.

Daarnaast wordt de vaart in het verhaal gehouden door de korte hoofdstukken die allemaal een cryptogramomschrijving hebben: ‘23 horizontaal: Die behandeling is niet zwaar’ of ‘3 verticaal: Niet binnen uitgaan’. Daarbinnen komen vaak korte verhalen voor zoals de parabel van de Japanse steenhouwer uit Max Havelaar of andere sprookjes, liedteksten van Sade, of wijsheden die de oude Rochat in een schrift had opgetekend. Het lijkt of Van Mersbergen in plaats van moeilijke filosofieën kiest voor teksten met een directe boodschap. Die eenvoud moet ook in de taal zitten. Dat blijkt onder meer als Eveline zegt dat zij graag de taal wil schrijven die Marlies spreekt. Geen krullentrekkerij, maar normale taal. In die zin kun je deze roman ook zien als een poëticaal statement van de auteur.

Bij het lezen van De onverwachte rijkdom van Altena valt ook op hoezeer je nog vastzit aan het verhaalverloop van romans van Hermans of Rosenboom waarin chaos of mislukking de plot dicteert. Terwijl je zit te wachten op het moment waarop alles fout gaat, heeft Van Mersbergen iets anders in petto. Ook wel eens fijn.

Coen Peppelenbos

Deze recensie stond eerder in een iets verkorte versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 19 april 2019.