Politieke correctheid in de Young Adult-literatuur

Aan het begin van mijn kronkelpad door de letteren interviewde ik Carry Slee voor het blad Bumper. Wolters-Noordhoff gaf toen drie (3!) bladen over literatuur uit: Bumper, Tikker en Diepzee. Ik had Groninger koek meegenomen naar Bergen. Slee was uiterst vriendelijk en licht verbaasd dat een interviewer haar boeken ook daadwerkelijk gelezen had. Bij het lezen viel me één ding op:

In het groepje vrienden van de hoofdpersoon zit ook altijd iemand die niet blank is.
Op scholen waar ik voorlees zijn er klassen die voor meer dan de helft gekleurd zijn. Dan zou het toch gek zijn om alleen blanke hoofdpersonen te hebben? In al mijn boeken zit iemand uit een Turks of Marokkaans gezin. Ik probeer zo goed mogelijk aan te sluiten bij de werkelijkheid.

*
Er zit iets raars in de quote en ik durfde toen nog niet goed door te vragen, want ik zou nu hebben gevraagd waarom – als de helft van de klas dan toch gekleurd is en en er bij de werkelijkheid aangesloten moet worden – er dan niet meer dan één persoon uit een andere cultuur kwam. Ik denk dat Slee volkomen te goeder trouw mijn vraag beantwoordde en ik geloof ook dat ze oprecht is in haar missie (zo heeft ze ook homoseksuele ouderparen opgenomen in haar boeken zonder die in de problematische hoek te zetten).

Als ik wel had doorgevraagd dan was er automatisch ook iets beschuldigends gekomen in mijn vragen en dat is het gevaar van politieke correctheid. In The Guardian van gisteren stond een stuk van Leo Benedictus waar je wel even de schrik van krijgt: ‘Torn apart: the vicious war over young adult books.’ Benedictus sprak met diverse auteurs die via sociale media of belangengroepen belaagd waren omdat hun boeken niet voldeden aan de politiek correcte normen.

A few days before, at the Hay festival, the Irish author John Boyne had described a campaign against his own book, My Brother’s Name is Jessica, about a boy and his trans sister. He was insulted on Twitter for his appearance and his sexuality. (Like Roberts, he is gay but not trans.) Some critics proposed a boycott of Boyne’s novel, which was not withdrawn.

Boyne kan als bestsellerauteur zijn eigen verdediging wel voeren, maar in het verhaal van Benedictus staan ook verhalen over schrijvers die hun boeken terugtrekken en herschrijven zodat ze meer aan de normen voldoen die in de politiek-correcte wereld verlangd wordt.

Dat gaat wel heel ver en doet denken aan de jaren zeventig van de vorige eeuw waarin de werkgroep Man Vrouw Maatschappij boeken beoordeelden op hun vrouwvriendelijkheid. Ze nam de rol van de katholieke kerk uit de decennia ervoor zonder problemen over. Idil (Informatie Dienst Inzake Lectuur) had van 1937 tot 1970 de Nederlandse literatuur gecategoriseerd naar geschiktheid voor de christelijke ziel met zelfs een categorie Verboden Lectuur. Andere tijden, andere ideologieën.

Zodra ideologen zich gaan bemoeien met literatuur moet je oppassen, want voordat je het weet gaan ze de literatuur sturen of boeken verbieden. Ik heb altijd erg veel sympathie gehad voor het artikel ‘De twee Robinsons‘ van Guus Kuijer uit Het geminachte kind (1980) waarin hij zich vooral kant tegen de opvoedende boeken uit zijn tijd.

Tot Vrijdags komst gedraagt Robinson zich als een onwetende, als een die alles nog moet leren. Hij blundert, boekt succes, vervalt in wanhoop. Hij gedraagt zich kortom als een kind, omdat hij zich in een situatie bevindt die lijkt op de kinderlijke. De wereld waarin hij plotseling is neergekwakt is hem onbekend en hij moet die met vallen en opstaan leren kennen.

Wat gebeurt er dus wanneer je een volwassen hoofdpersoon plaatst in een hem volstrekt onbekende omgeving? Hij wordt vooral een identificatie-object voor kinderlijke mensen, omdat hij zich kinderlijk onwetend gedraagt, moet gedragen. Maar zodra er een Vrijdag in de buurt is, slaat hij aan het opvoeden. Hij verwordt tot een die weet, een ontkinderlijkte volwassene. Toen hij nog kinderlijk was, was God zijn strohalm, tegenover Vrijdag is God zijn betonnen sokkel. Dat is een huiveringwekkend verschil.

Literatuur moet niet opvoedend zijn. Jeugdliteratuur ook niet: een goed boek moet schuren, het moet je ideeën laten kantelen en het moet zeker niet een vooraf opgelegde ideologie volgen. Wij lezers kiezen wel achteraf, de schrijvers ontdekken vanzelf of ze achterhaald zijn door de tijdgeest.

Coen Peppelenbos

* In 1997 was de term ‘blank’ bij witte mensen een vrij neutraal woord, nu wordt het als een koloniale term beschouwd.

(foto: screenshot Songfestivalclip op YouTube van de NOS)