Intrigerend debuut

‘Toen Enebeli Okwara zijn dochter de wijde wereld in stuurde, had hij geen idee wat de wijde wereld met dochters deed. Hij wist niet hoe snel die haar zou doen verbleken, hoe uitgehold ze aan hem terugbezorgd zou worden, ontdaan van haar sterke punten.’ – zo begint ‘Licht’, een van de twaalf verhalen in de verhalenbundel Wat het betekent wanneer er een man uit de lucht valt, het debuut van de Nigeriaans-Britse, in de VS woonachtige Lesley Nneka Arimah. Wat volgt in ‘Licht’, is een beschrijving van wat er gebeurde vóórdat de vader zijn dochter de wijde wereld in stuurde, iets wat geheel tegen hun beider zin in gaat, zo blijkt al snel: een overambitieuze, normerende moeder die overzees een studie Bedrijfskunde volgt en bezig is met haar buitenlandse carrière, is degene die het uiteengaan van vader en dochter forceert, daarin gesteund door talloze bemoeizuchtige familieleden. Het meisje wordt uiteindelijk gedwongen naar haar moeder in de VS te verhuizen.

Als lezer ervaar je voortdurend de band tussen die vader en dochter, vooral de kwetsbaarheid ervan, je weet al dat het een verbond is dat geen stand zal houden, daarvoor heb je de eerste zin van het verhaal niet eens nodig. Het is een verhaal dat bij de lezer binnenkomt, dat ontroert, zonder daarbij op enigerlei wijze terug te vallen op valse sentimenten, clichés of effectbejag. De vorm waarin het is gegoten, of beter gezegd de structuur van het verhaal, is heel consciëntieus en knap geconstrueerd: na de twee openingszinnen wordt de lezer met elke alinea een stukje terug in de tijd gevoerd. Die terugblikken vormen het eigenlijke verhaal over de band tussen het meisje en haar vader en hoe die band door anderen kapot gemaakt wordt. Een scharnierpunt vormt het moment waarop het meisje naar haar moeder in de VS moet vertrekken. Vanaf dat punt wordt er vooruit gewezen naar de laatste alinea, vanuit de herinneringen van de achtergebleven vader, weergegeven in zinnen die telkens beginnen met ‘vóór’ en ‘voordat’, die samen de opmaat vormen voor die laatste alinea:

Vóór dat alles is ze elf jaar oud en zit ze samen met Enebeli [haar vader – sm] op de drempel van hun huis naar mensen te kijken die langs hun gammele hek lopen Ze spelen Azigo, en wanneer het meisje een goede zet doet slaakt ze een weinig vrouwelijke kreet van triomf en roept: Daar heb je niet van terug! en hij moet er iedere keer om lachen. Hij vraagt zich op dat moment nog niet af waar ze dat toch van heeft, dat felle. Hij weet alleen dat het de wolven van deze wereld op afstand houdt, en dat hij ervoor moet zorgen dat ze het nooit ofte nimmer kwijtraakt.

Het is een teder, schrijnend drama, waarin zowat iedere zin vol sfeer en zeggingskracht zit. Zoveel schoonheid in een dergelijk kort bestek, opgedist zonder al te veel opsmuk, mag je gerust een bijzonderheid noemen.

‘Licht’ en de andere verhalen in Wat het betekent wanneer er een man uit de lucht valt, hebben niet per se iets met elkaar van doen, al spelen ze zich veelal deels of geheel af op het Afrikaanse continent, en zijn de hoofdpersonages vaak jonge, met zichzelf en hun omgeving worstelende vrouwen. Het gaat vaak over de druk van het verwachtingspatroon van de ander, over sociale conventies, rangen en standen: Ada, de hoofdpersoon in het verhaal ‘Wild’ wordt voor straf door haar moeder naar het land van haar familie – Lagos – gestuurd, om een lesje in nederigheid te leren, wat dankzij haar onberekenbare nicht nogal verkeerd uitpakt; Ogechi, het meisje dat in een sloppenwijk woont in het verhaal ‘Wie je thuis zal begroeten’, probeert uit alle macht te voldoen aan de conventies die horen bij het construeren van een soort golemachtige baby – het gebruikte materiaal lijkt om het even te zijn, maar wanneer de samensteller de juiste constructiewijze en bezweringen volgt, komt de baby vanzelf tot leven. En Nneoma uit het titelverhaal, probeert in een semi-dystopische toekomst haar familie-eer -namelijk de onfeilbaarheid van wiskundig bewijs – veilig te stellen.

Zo herkenbaar en navoelbaar de emoties van de hoofdpersonages soms zijn, zo eigenzinnig is Arimahs schrijfstijl. Het stikt in haar verhalen van de terloopse terzijdes. Nog een citaat uit ‘Licht’:

Nu is het meisje veertien en is er een jongen en hij is de reden waarom Enebeli nu op een klein, eigenlijk voor kinderen bestemd bankje zit in wat moet doorgaan voor de ontvangstruimte van het kantoor van het schoolhoofd, een smalle gang die glanzend wit is geverfd om het strepen trekken van vuile kindervingers te ontmoedigen, maar wat denk je zelf.

Zo’n ferm maar ook achteloos klinkend ‘maar wat denk je zelf’ aan het einde van een zin, zorgt voor een bepaalde intimiteit tussen de verteller en de lezer, zonder geconstrueerd aan te doen, iets wat met het direct aanspreken van de lezer al gauw op de loer ligt. Arimah manoeuvreert daar vakkundig langs.

Overigens zijn de emoties van de personages dan misschien wel navoelbaar, de strubbelingen die eraan voorafgaan, zijn dat zeer zeker lang niet altijd: afgezien van die golemachtige baby, stapt er bijvoorbeeld ook doodleuk een overleden moeder uit een foto in het verhaal ‘Tweede kansen’, met alle gevolgen van dien: sommige familieleden omhelzen haar blij, maar anderen worden boos, omdat ze zich inmiddels vereenzelvigd hebben met haar dood. Dit soort vreemde gebeurtenissen worden gepresenteerd met een soort vanzelfsprekendheid die soms doet denken aan het werk van Haruki Murakami, maar zonder dat het epigonistisch overkomt: daarvoor is Arimahs stijl eigenzinnig genoeg.

Wat het betekent wanneer er een man uit de lucht valt is een intrigerend debuut en doet verlangen naar meer van deze auteur.

Sander Meij

Lesley Nneka Arimah – Wat het betekent wanneer er een man uit de lucht valt. Vertaald door Charles Bors. Karaat, Amsterdam. 216 blz. € 21,95.