Familie-epos vol sterke vrouwen

De in Nederland relatief onbekende Rafaella Romagnolo (1971), lerares Italiaans en geschiedenis in Piemonte, oogstte in eigen land veel lof voor haar historische roman Destino. In augustus dit jaar verscheen het als Een verloren vriendin in de Nederlandse vertaling. Een roman over twee sterke vrouwen die elkaar niet per se nodig hebben, maar toch alleszins verbonden zijn.

Het plot van Een verloren vriendin lijkt op het eerste oog enigszins op een beroemde Nederlandse roman: de vriendinnen Giulia en Anita worden op dezelfde dag geboren in het (fictieve) plaatsje Borgo di Dentro, totdat Giulia op zeer jonge leeftijd het dorpje ontvlucht en een bestaan opbouwt in de Verenigde Staten. Vijftig jaar later keert Giulia met haar zoon terug, onwetend van alle gebeurtenissen in haar geboortedorp. Het doet in de verste verte denken aan Tessa de Loo’s De tweeling, hoewel de roman daar verder in de verste verte niet op lijkt. De keuze voor twee parallelle levens wordt natuurlijk wel vaker in de literatuur gemaakt, en ook hier levert het een mooi contrast op tussen de Oude en de Nieuwe Wereld: het Italië in het tijdperk van allesverscheurende wereldoorlogen, en het Little Italy in New York in diezelfde tijd.

Concentreert het verhaal zich in eerste instantie vooral op Giulia die volkomen berooid in New York aankomt en die het vooral redt dankzij de brave Libero Manfredi, later volgen we vooral het verhaal van Anita Leone. Het leven op het Italiaanse platteland begin twintigste eeuw is keihard. Mannen moeten in de Eerste Wereldoorlog afgestaan worden aan de oorlog, de inflatie van de jaren twintig maakt alles letterlijk waardeloos en vormt een voedingsbodem voor het fascisme. Niet dat het leven van Giula over rozen gaat, maar Anita’s lot valt niet te benijden.

‘Lot’ of ‘Lotsbestemming’, dat is ook de oorspronkelijke Italiaanse titel van het boek: Destino. Het lijkt een beter titel dan Een verloren vriendin, dat klinkt als een gemiddelde Bouqetreeksroman, maar dat is dit boek zeker niet. Giulia en Anita zijn twee sterke vrouwen, zoals vrouwen sowieso de hoofdrol spelen in dit boek. Mannen komen er maar bekaaid van af: het zijn hufters of slapjanussen en als ze wel deugen, gaan ze snel dood. Dat lijkt overigens een hele reële weergave van een tijd waarin de rol van de vrouw niet te onderschatten viel.

De titel Een verloren vriendin is overigens vooral verkeerd gekozen omdat het een gemis suggereert van beide kanten. Maar Giulia en Anita kunnen prima zonder elkaar. De reden van de scheiding was – uiteraard – een man, maar nergens doet zich echt een groot gemis voelen tussen de twee. Ze zijn zich heus wel bewust van elkaar, zoals blijkt uit de volgende passage, waarin Giulia even het idee heeft dat ze Anita in New York ziet:

De vrouw in de donkere jas zou werkelijk Anita Leone kunnen zijn. De fantasie die ze jarenlang heeft gekoesterd wordt gevormd door een verhelderende ontmoeting, een duidelijk gesprek dat soms ontaardt in grofheden, als zussen die door het verachtelijkste verraad uiteen zijn gedreven, en soms in zwaarmoedigheid, vriendinnen die door het wrede lot zijn gescheiden. Maar dit hier, bij het monument voor de gevallenen, is geen mooie fantasie om mee in slaap te vallen, dit is de werkelijkheid. Als die vrouw Anita is, wat gaat ze dan tegen haar zeggen?

De roman is vlot geschreven, maar kent soms wat missers. Zo beschrijft Romagnolo een liefdesscène die inderdaad lijkt overgenomen uit een Bouqetreeksroman:

Dan trekt ook hij zijn overhemd over zijn hoofd uit en smijt het aan de kant. Adelaide ziet zijn gespierde borstkas en huivert even. (…) Ze gaat liggen en verwelkomt hem.

Nog storender is het continue en op het oog volkomen willekeurige wisselen van tijd: het verhaal wordt wisselend in de verleden tijd en tegenwoordige tijd verteld. Zodanig, dat niet alleen puristen erover vallen.

Het zou zonde zijn om hier te vermelden of de vriendinnen elkaar weer vinden of niet. In de vijftig jaar die de roman beslaat gebeurt er genoeg. Met name de verhaallijn van Anita Leone leest als een meeslepend epos van een tijd waarin Europa in brand stond en het uiterste gevraagd werd van het incasseringsvermogen van mannen én vrouwen. Een verloren vriendin laat zich daarbij lezen als een ode aan de plattelandsbevolking van Italië die te maken kreeg met ziekte, gebrek en geweld van veraf én dichtbij.

Conrad Berghoef

Raffaella Romagnolo – Een verloren vriendin. Signatuur, Amsterdam. 446 blz. € 21,99.