Leergang relativeren

Dat iemand zich beperkt tot het schrijven van zkv’s, zeer korte verhalen, zegt natuurlijk niets over productiviteit. Dat bewijst A.L. Snijders, uitvinder van het genre, al jaren. Eerder dit jaar verscheen zijn elfde bundel, getiteld Doelloos kijken, waarvan de tweede druk nu is uitgekomen als goedkope paperback. Het valt nog niet mee iets specifieks over deze elfde bundel op te merken, want Snijders’ zkv’s hebben immers een constante: ze zijn het resultaat van juist oplettend kijken. Na de blik en enige breinarbeid ontstaan dan steeds de korte verhandelingen, gekenmerkt door een snuf nuchtere levenswijsheid en de daar vaak bij horende glimlach over het alomtegenwoordige menselijk tekort.

Doelloos kijken, het is maar wat je doelloos noemt, bevat de zkv’s uit 2017 en 2018, inclusief de op de radio voorgelezen stukken en bijdragen aan het Vlaamse dagblad De Standaard. Want ook in België hebben mensen natuurlijk nood aan een beschouwer die de waan van de dag een beetje weet te neutraliseren en helemaal als dat zo innemend gebeurt.

Neem de de zkv ‘Leeg huis’, over een in alles geslaagde vriend, die maar geen rust in z’n donder weet te krijgen. Door anderen wordt hij voor een tobber versleten. Maar er is iets veranderd:

Hij heeft alle negen kamers in zijn huis ontruimd. Hij heeft niet alleen alle meubels verwijderd, ook de gordijnen en de vloerbedekking. Zijn gasten zitten of liggen op de grond, hij wil niet dat ze hun eigen tafel of stoel meenemen als ze op bezoek komen. Hij heeft met niemand ruzie gekregen over zijn nieuwe leefstijl, maar het is wel stil geworden in zijn huis. Heel weinig mensen willen in een huis hetzelfde doen als in de natuur.

En dan volgt de vaststelling dat mensen zelfs op de camping vaak op stoelen zitten, de weinige tentbezitters uitgezonderd. En hij schetst hoe zijn vriend Carel Vancrevel en hij in die lege kamers op hun rug liggen, terwijl Carel rookt en hij een cola drinkt. Je hoort de korte echo tegen de kale wanden en vloeren er gemakkelijk bij. Het zal er ook wel wat muf ruiken. Maar het belangrijkste is:

Omdat alle kamers hetzelfde zijn geworden, worden alle kamers gebruikt, het is een huis met één kamer geworden – die ene kamer herinner ik me als ik weer thuis ben. Je zou kunnen zeggen dat zijn leven eindelijk tot stilstand is gekomen, bij toeval.

‘Leeg huis’ heeft typische Snijders-kenmerken. Hijzelf in de rol van de licht afstandelijke, maar immer invoelende, filosofische beschouwer, die even vaak zijn hoofd schudt als grinnikt. Of knipoogt naar de lezer. En de dingen niet moeilijker wil maken dan ze zijn. Daarbij is ook zijn woordkeus altijd sober en trefzeker. (‘Marie zegt: ‘We hadden moeten trouwen.’ Karel zegt ‘Ja.’ ’) Zo trek je lekker samen op in een wereld, die doorgaans eerder bang en onrustig maakt. Met Snijders aan je zijde, leer je het relativeren vanzelf.

In enkele zkv’s, waar Snijders ‘de man’ opvoert, of een ‘bosrand’, kun je onwillekeurig even terugdenken aan Armando, ook een doelloos kijker, die echter minder dan Snijders overtuigd was van het minzame in de mens. In Snijders’ wereld stampen geen soldaten en wordt geen prikkeldraad uitgerold.

In ‘Veilig en saai’ maakt Snijders in een wegrestaurant bij Maastricht bijvoorbeeld een, al dan niet fictief, praatje over grenswisselkantoren, vaatwasmachines en dierenpolitie met een koopman uit Luik. Tussen de woorden door eten ze een broodje. ‘Ik vermoed dat deze eerste ontmoeting vijftig jaar geleden plaatsvond, maar zeker weet ik het niet’, schrijft hij, er aan toevoegend ‘Bestonden er toen al wegrestaurants met hoge tafels waar je staand koffie kon drinken en met vreemden kon praten over de Europese gemeenschap voor kolen en staal?’

En zo’n ontmoeting mondt dan zomaar uit in een langjarige vriendschap, omdat de twee elkaar ‘volgens de wetten van het toeval’ nog een paar keer in de buurt van een snelweg ontmoetten. Met Snijders zkv’s werkt het net zo: als diens benadering waarin de betrekkelijkheid van alles voorop staat maar nooit tot grote zorgelijkheid leidt, je bevalt, dan raak je graag steeds opnieuw in gesprek.

André Keikes

A.L. Snijders – Doelloos kijken. AFdH uitgevers, Enschede / Doetinchem. 240 blz. € 15.