‘Een prachtdag om te vliegen’

Ja, dit is me wel een boek. Minutieus wordt de totale ramp beschreven die 11 september 2001 over de Verenigde Staten van Amerika raasde. Wat er toen gebeurde is onvoorstelbaar, onbevattelijk. Wie Ground Zero naderhand bezocht heeft, heeft zich enigszins kunnen verplaatsen in wat er zich op die fatale dag voltrok. Journalist Mitchell Zuckoff poogt dat voor iedereen, waar ook ter wereld, inzichtelijk te maken in een soort van definitieve afrekening met nine eleven: Ondergang en opkomst.

In de nasleep van nine eleven schreef Zuckoff voor The Boston Globe reportages over de slachtoffers, nabestaanden en overlevenden van deze ultieme catastrofe. Al dat verzamelde materiaal heeft nu uitgemond in dit vuistdikke boek, dat de lezer weer meeneemt en meesleept naar 11 september 2001. Vanzelfsprekend beginnen we bij de terroristen onder aanvoering Mohammed Atta. Hoe zij zich voorbereiden op hun monsterlijke aanslagen, hoe zij de beveiliging op de vliegvelden passeren en met gebruikmaking van welke wapens (messen) zij de vier vliegtuigen hebben weten te kapen. Daarna portretteert Zuckoff onschuldige, nietsvermoedende mensen die op 11 september 2001 aan een nieuwe dag beginnen. Hij gebruikt de persoonlijke omstandigheden – werk, familieverbanden – van deze personen om de couleur locale te schetsen. Het zijn er alleen wel veel te veel: wie was dat ook maar weer? Daarbij gaat het altijd in the American way: de vrouwen zijn zonder uitzondering liefhebbende partners, moeders, zusters en dochters; de mannen stoere en sportieve huisvaders – en dan hebben we het nog niet eens over de brandweerlieden van de NYFD gehad.

De journalist en zijn team – zo’n twintig medewerkers – hebben een indrukwekkende hoeveelheid feiten boven water gehaald door alle officiële bronnen en de karrenvracht aan literatuur uit te pluizen, maar ook zoals gezegd door gesprekken met overlevers en nabestaanden van slachtoffers. Dit alles stelt Zuckoff in staat om de vliegtuigkapingen, de inslagen in de Twin Towers en het Pentagon en het neerstorten van Vlucht 93 van United Airlines in de bossen van Shanksville van huiveringwekkende minuut tot huiveringwekkende minuut te beschrijven. De eerste van die vliegtuigen is Vlucht 11:

Zevenenveertig minuten na de start was American Airlines Vlucht 11, met 87 passagiers, 5 ton vracht, 38.000 liter brandstof en 5 terroristen veranderd van een passagiersvliegtuig in een geleid projectiel, bijna 130 ton zwaar. Met de neus iets naar beneden en de rechtervleugel omhoog boorde de zilverkleurige Boeing 767, met zijn rood-wit-blauwe strepen en ‘AA’ op zijn staart, zich om 8.46:40 uur in de noordzijde van de noordelijke toren.

Zuckoff houdt zich bij de feiten en de getuigenverslagen (al zullen die gekleurd zijn) en laat zich niet verleiden tot speculeren. Zakelijk beschrijft hij de opeenvolgende gebeurtenissen, maar laat niet na meermalen te vermelden dat het complete veiligheidsapparaat nooit met zoiets rekening had gehouden. Het is domweg zonder precedent. Ook legt Zuckoff de typisch Amerikaanse overmoed bloot, in theorie waren de Twin Towers toren van onverwoestbaar staal. Maar, merkt Zuckoff droog op:

Als er tenminste geen brand was ontstaan.

Ondergang en opkomst is een overweldigend epos, dat de terechte ondertitel Het verhaal van 11 september heeft. Echter, door heen en weer te schakelen tussen de passagiers en bemanningsleden in de vliegtuigen, de luchtvaart-, defensie- en veiligheidsautoriteiten, de mensen in het WTC en in het Pentagon, en last but not least de mannen van de New Yorkse brandweer, vertelt Mitchell Zuckoff in feite honderden verhalen. Ondergang en opkomst is daarbij met zijn verhelderende kaartjes en de lijst met alle doden, de zelfmoordterroristen uitgezonderd, tamelijk volledig. Hinderlijk is wel dat het gehele notenapparaat achterin het boek is opgenomen. Met ruim negenhonderd noten is dat gewoon ondoenlijk – dat had voor de leesbaarheid gewoon per pagina gemoeten. Tot slot, hoe indrukwekkend Ondergang en opkomst ook is, ik kan het niet helpen eraan te denken als al dit alles was getransformeerd tot een roman; als de feiten waren gefictionaliseerd en het onbekende met verbeelding en fantasie zou zijn ingevuld: wat een roman zou dát zijn.

Wiebren Rijkeboer

Mitchell Zuckoff – Ondergang en opkomst. Vertaald door Alexander van Kesteren, Brenda Mudde, Nannie Plasman, Pon Ruiter en Theo Schoemaker. De Geus, Amsterdam. 640 blz. € 29,99.