Een onzichtbaar zilveren armbandje

Dat klein zeer wel degelijk groot leed kan betekenen, illustreert Nadia de Vries met haar non-fictionele vertelling Kleinzeer. Aan de hand van openhartige anekdotes beschrijft zij de onzichtbare wereld van een mentale ziekte. Ze put hierbij uit eigen ervaringen. Als kind werd zij gediagnosticeerd met systemische mastocytose, een ongeneeslijke aandoening. Wonder boven wonder, kwam zij deze ziekte te boven. Op zestienjarige leeftijd brak ineens de rest van haar leven aan, waar zij nooit op voorbereid was. Welke psychische gevolgen dit voor haar had, beschrijft ze op indrukwekkende wijze.

‘Ik ben een koppig, uitbundig en hartstochtelijk mens. Ik kom niet in vrede en ga niet in stilte.’ De toon is gezet: Nadia de Vries heeft ons iets te vertellen. Deze woorden vormen niet enkel een tekenende schets van haar karakter, maar ze illustreren ook haar missie. Ze wil psychische ziektes bespreekbaar maken. Want, zo stelt ze, deze ziektes bekleden nog altijd een ondergeschikte positie. Nadat ze zelf genezen was van haar ongeneeslijke ziekte, kwam ze in een depressie terecht. In plaats van ‘Echt Ziek’ te zijn, leed ze plots aan ‘kleinzeer’. Omdat ze ineens niet meer terminaal ziek was, telde deze psychische ziekte eigenlijk niet echt mee. Dat een depressie wel degelijk een gevaar voor eigen leven kan zijn, bleek wanneer ze op zestienjarige leeftijd haar eerste zelfmoordpoging ondernam door een pakje paracetamol te slikken. Dit werd door haar psychiater niet beschouwd als een échte poging, waardoor zij niet bestempeld werd als suïcidaal, maar als aspirant-suïcidaal. Een belangrijk onderscheid: zelfs de ernst van een zelfmoordpoging valt hiërarchisch uit te drukken. Dit is precies het punt dat De Vries maakt met dit boek: er is geen hiërarchie, psychisch ziek zijn is óók Echt Ziek. Sterker nog, in haar geval is het net zo goed een ongeneeslijke ziekte, alleen is deze niet direct zichtbaar:

Toen ik de diagnose voor mijn bloedziekte kreeg, bestelde de hematoloog een zilveren armbandje voor mij met de naam van ziekte erop. Systemische mastocytose, gecentreerd, verdana, punt 12. […] Voor de wereld in mijn hoofd heb ik nooit een zilveren armbandje laten maken. Toch lijkt het me een fijn idee, om schaamteloos uit te kunnen komen voor iedere vorm van kwetsbaarheid, hoe eng of lelijk anderen die ook vinden. Nog fijner zou het zijn als een instabiele geest niet als een smet op een persoonlijkheid wordt gezien maar als een werkelijke ziekte, een legitieme kwaal waar de persoon zelf ook niet veel aan kan veranderen. Dat psychische ziekte geen verwijt wordt, maar een neutrale constatering.

Een zilveren armbandje, als subtiel teken voor de buitenwereld. Dan hoef je je niet meer te verontschuldigen voor elke keer dat je amper je bed uit komt, voor iedere stemmingswisseling of huilbui. Het armbandje zegt genoeg. De kracht van Kleinzeer schuilt erin dat De Vries niet rondstampt als een olifant in een porseleinkast. Haar toon is fel, maar haar boek is allesbehalve een klaagzang over de tekortkomingen in de wereld van de psychiatrie. Net zo vaak als dat ze kritiek uit, draagt ze namelijk een oplossing aan. Dat maakt haar boek ook hoopvol. Haar betoog is dan ook dooraderd met de frase ‘onder ideale omstandigheden.’ Onder ideale omstandigheden zouden psychisch zieke mensen niet labiel, maar simpelweg ‘ziek’ worden genoemd, zou je nooit worden gestoord als je op een openbaar toilet bijkomt van een paniekaanval en zou je – in het geval van Amy Winehouse – niet eerst hoeven sterven om geliefd te worden.

De Vries toont zich een scherpe observator en weet haar flirt met de afgrond in scherpe woorden en humor te vangen. Voor haar is dit een alledaagse bezigheid. Op ieder moment dringen deze gedachtes zich op:

Zodra de lunchtijd voorbij is stromen de zzp’ers het café weer uit, de peristaltiek van de dag zet voort. Alles in dit café is tijdelijk, de bezoekers, de menukaart. ‘Onkruid vergaat niet’ maar genoeg over jou, laten we het over mij hebben. Je kan de Stille Oceaan recenseren op Google Maps. Twee sterren, want: grote kans op verdrinking. Drie sterren, want: mooie locatie maar de vis was nog rauw. Vijf sterren, want veel water.

Humor en ernst vormen kortom de toon van Kleinzeer. Tegelijkertijd zou dit niet nodig moeten zijn. Humor zou niet als bedekkende mantel moeten dienen om een serieuze boodschap over te brengen. Psychische aandoeningen zouden zonder omhaal bespreekbaar moeten zijn. Onder ideale omstandigheden, zou een zilveren armbandje niet eens nodig zijn. Maar als De Vries er desondanks toch een wil dragen, mogen daar wat mij betreft enkel de woorden ‘talentvol schrijfster’ in gekerfd staan.

Tara Neplenbroek

Nadia de Vries – Kleinzeer. De onzichtbare wereld van ziekte. Pluim, Amsterdam/Antwerpen. 144 blz. € 19,99.