Meelezen met Ziggy Stardust

Rocksterren als David Bowie (1947-2016) maken ze niet meer in dit tijdperk van twitterende eendagsvliegen en influencers die hun moeder zouden verkopen voor een handvol likes. De elegante Brit was niet alleen hoogst intelligent, maar bovendien zeer belezen. Enkele jaren voor zijn dood, inmiddels alweer vier jaar geleden, stelde hij een lijst op van de honderd boeken die hem het sterkst hebben beïnvloed doorheen zijn carrière. Muziekjournalist John O’Connell schreef er een boek over, Bowie’s boekenkast, waarin hij de volledige lijst overloopt en elk exemplaar kort toelicht in een bladzijde of drie.

Het eerste wat opvalt, is dat Bowie’s door constante gedaanteveranderingen en de meest uiteenlopende invloeden geïnspireerde muziek gepaard ging met een zeer eclectische literaire smaak. Vanzelfsprekend staat er veel Angelsaksische literatuur op de lijst, maar ook bijvoorbeeld Frankrijk (Camus, Flaubert, Comte de Lautréamont enzovoort), Duitsland (met onder meer Döblin) en Japan zijn goed vertegenwoordigd. En het houdt niet op met geografische variatie: Bowie las ook literatuur uit alle tijdperken, van de oudheid (Homeros) tot de middeleeuwen (met onder meer Dante’s Goddelijke komedie) tot de hedendaagse tijd (waaronder beat-auteurs als Jack Kerouac). Bovendien nam hij alle mogelijk genres tot zich: essays, romans, poëzie, strips, kunstboeken, Britse toilethumor, noem maar op. Het getuigt van een ruimdenkende ingesteldheid die navolging verdient. Waarom zou je je als lezer beperken tot één taalgebied of tijdperk als de hele wereldliteratuur letterlijk aan je voeten ligt?

Een interessante lijst dus, maar is Bowie’s boekenkast een goed boek? Dat is natuurlijk een andere vraag. De keuze om alle boeken van die lijst aan bod te komen, is alvast discutabel. Het resultaat daarvan is namelijk dat een aantal titels nogal plichtmatig worden afgeraffeld. Neem bijvoorbeeld De vreemdeling van Albert Camus: u wist al dat dat iets te maken heeft met existentialisme en de verhaallijn is wellicht voor de meeste literatuurliefhebbers ook niet totaal onbekend. Welke toegevoegde waarde heeft O’Connells summiere samenvatting dan eigenlijk?

Op andere momenten is O’Connell dan weer geneigd om nogal vergezochte parallellen te trekken tussen de boeken van de lijst en Bowie’s privéleven, wat op een autobiografische tunnelvisie wijst. Zo is het verband tussen de rivaliserende Griekse en Trojaanse helden uit Homeros’ Illias en Bowie’s vaak ingewikkelde relatie met tijdgenoten als Iggy Pop en Lou Reed er met de haren bij gesleept. Naar aanleiding van zijn stukje over Greil Marcus’ Mystery train beweert O’Connell in dat verband het volgende: ‘Als je een verband wilde leggen tussen The Band en Herman Melville of tussen The Sex Pistols en de wederdoperscommune in Münster, doe dat dan gewoon en ga je niet eerst verontschuldigen.’ Verontschuldigingen zijn nergens voor nodig, maar kritisch nadenken en je eerst eens afvragen of je je niet laat meeslepen door wilde associaties en Hineininterpretierung is geen overbodige luxe. Zo kan het ook best zijn dat de verwijzingen naar het zeventiende-eeuwse drama ’Tis a Pity She’s a Whore in Anthony Burgess’ De machten van het kwaad Bowie inspireerden tot het bijna gelijknamige nummer ’Tis a Pity She Was a Whore, maar zo staan er wel erg veel vrijblijvende weetjes in dit boek.

Het stuk over James Baldwins Niet door water, maar door vuur had bijvoorbeeld best wat langer mogen zijn. Over de rassenkwestie – Bowie was tot het einde van zijn leven getrouwd met de Somalische Iman, verbleef met haar in een hotelkamer in Los Angeles toen daar in 1992 rellen uitbraken en dacht vaak na over zijn houding ten aanzien van de ‘multiculturele fantasiewereld van Benneton-advertenties’ – is O’Connell nog niet uitgeschreven. Misschien was het dan ook een betere keuze geweest als hij een selectie uit Bowie’s lijst had gemaakt om daar een stuk of tien langere essays aan te wijden.

Daan Pieters

John O’Connell – Bowie’s boekenkast. Uit het Engels vertaald door René van Veen. Orlando, Amsterdam, 352 blz. € 23,99.