Een persoonlijke, doordachte geschiedenis

Thomas Heerma van Voss is een ouderwets authentieke broodschrijver. Hij is van bijna alle markten thuis met zijn romans, verhalen, essays, interviews, recensies en een thriller. Alleen de poëzie schittert nog door afwezigheid. In zijn derde roman Condities is zijn hoofdpersoon Vincent Pek schrijver. Hij probeert zijn hoofd boven water te houden als copywriter en zwoegt al jaren op zijn derde boek:

Een verzameling flarden, dat is het. Hij snapt niet hoe hij er een volwaardige verhalenbundel van kan smeden. Hoe hij dat eerder in zijn leven heeft gedaan, twee keer zelfs. Waar hij die energie en rust vandaan moet halen.

Vincent lijdt aan de ziekte van Crohn en bovenal aan de schaamte die gepaard gaat met zijn veelvuldige wc-bezoekjes. Naast enorme gewichtsschommelingen, eeuwige honger en uren op de pot, is hij ook nog eens een zelfkritische controlfreak:

De afgelopen tijd is hij weleens aan nieuwe verhalen begonnen, een schone lei. Eentje over een burenruzie die uitmondt in een Misdaad en straf-achtige moord, een ander verteld vanuit het perspectief van een tram die allerlei vreemde figuren vervoert. Maar ook hier kwam geen leven in. Te vreemd. Te grotesk. Te ver af van wat hem echt bezighoudt. Of simpelweg niet goed genoeg: hij heeft zich stellig voorgenomen alleen verhalen te publiceren die hem volledig overtuigen.

Toch levert hij een bundeltje verhalen bij zijn uitgever in en het is het verhaal dat gebaseerd is op zijn eigen leven dat er voor de uitgever uit springt:

Een persoonlijke, doordachte geschiedenis over iemand met buikpijn, zo zie ik het voor me. Niet sensatiebelust, maar subtiel. Wat daar allemaal bij komt kijken, hoe het een leven bepaalt.

Pek voelt er weinig voor, want het wordt al gauw zo opportunistisch. Toch probeert de uitgever hem over te halen:

(…) voor zo’n persoonlijk werk is echt een markt. Dat klinkt meteen erg zakelijk, maar laten we er geen doekjes om winden. Nederlandse fictie verkeert in een diepe crisis. Het is naïef om je daar als uitgever of auteur niks van aan te trekken. Elk boek speelt zich tegenwoordig uitsluitend af in het brein van sombere, eenzame hoofdpersonages. Niemand heeft nog een lichaam. Al die fijngevoelige, verstikkend cerebrale verhalenbundels, al die tere romans vol zielenpieten die net gedumpt zijn en passief in de grote stad rondzwerven (…).

Pek stoort zich aan de hedendaagse tendens in de literatuur waarin alles echt en waarachtig moet zijn. Hij hecht teveel aan stijl en compositie om een dagboek te publiceren:

Ik probeer daar met Gregor juist wel op te letten, en hierom blijft hij ook de hoofdpersoon, niet ikzelf. Ik wil niet dat mensen mij voortaan als patiënt zien, dan wordt dat zo…mijn identiteit.

Toch laat hij zich vrij gemakkelijk overhalen als de uitgever het heeft over zijn kwaliteiten die nu niet tot uitdrukking komen in zijn verhalen en over zijn uniciteit. Maar het is vooral de angst die hem van mening doet veranderen, de angst dat hij succesvoller zal blijven als copywriter dan als schrijver.
En dus baseert hij het verhaal over de schrijver Gregor op zijn eigenste ervaringen: op zijn ziekenhuisbezoeken, zijn pijn, zijn schaamte, zijn isolement. Hij wil proberen om boven zijn ziekte te staan door erover te schrijven.

Condities is dus een roman van een schrijver (de negenentwintigjarige Heerma van Voss) die een roman schrijft over een schrijver (de tweeëndertigjarige Vincent Pek) die een roman schrijft over een schrijver (Gregor). En in alle gedaantes kampen de auteurs met de gevolgen van de ziekte van Crohn. Het is een gelaagde spiegelroman met postmodernistische trekjes: de personages lijken op personages uit boeken (check), identiteit is een rol (check) en de romanwereld is een schouwtoneel, ‘een set’, ‘een slordige reproductie’ (check). Hoe gedetailleerd het leven van Vincent Pek ook wordt neergezet, hij blijft een onpersoonlijk, vaag figuur (check). De roman is daarbij continu in dialoog met zichzelf. Alles is meta (check). De lezer moet zelf bedenken welk verhaal hij op welke manier leest (check) en welke positie hij inneemt in actuele discussies over literatuur, over toe-eigening, over autobiografisch schrijven, over de verantwoordelijkheid van de schrijver, over de vraag of er grenzen gelden voor een schrijver bij het bedenken van elementen in zijn verhaal, over zijn nieuwsgierigheid naar het autobiogedeelte in deze roman, over het gedrag van mensen op sociale media en wat dies meer zij. Het is de literatuur zelf die in de geweldige, doordachte roman Condities op het spel staat.

Dit klinkt overdreven filosofisch en vreselijk verhaaltheoretisch, maar Heerma van Voss heeft de roman meeslepend vormgegeven. De structuur is bedrieglijk eenvoudig: het eerste deel bestaat uit twee alternerende verhaallijnen. De ene betreft het nabije verleden, waarin Pek zijn ziekte kreeg en waarin hij zijn eerste grote liefde verloor. De verhaaldraad in het heden beschrijft zijn afbrokkelende bestaan met Femke terwijl hij verwoed werkt aan De diagnose.

In het tweede deel zitten we Vincent Pek door het wat gemakzuchtigere ik-perspectief dicht op de huid, vlak nadat zijn roman De diagnose is verschenen en hij de grip op zijn leven volledig kwijtraakt. Het publieke leven, het spel van de zichtbaarheid, beheerst hij niet. Ik hoop van ganser harte dat Thomas Heerma van Voss de condities voor de interviews naar aanleiding van zijn roman zelf mag vaststellen. Laat het in hemelsnaam gaan over literaire vraagstukken en niet over zijn buikklachten, zijn pijn, of zijn schaamte.

Miriam Piters

Thomas Heerma van Voss – Condities. Das Mag. Amsterdam. 444 blz. € 24,99.

Lees ook de recensie van Coen Peppelenbos over dit boek.