Er is in elke familie wel wat

Nee, Eva Porceleyn is geen gewoon Indisch meisje. Eigenlijk is ze helemaal geen Indisch meisje: in tegenstelling tot haar broer Rudi is ze geboren nadat het gezin zich in het moederland vestigde. Ze groeit op in Den Haag waar hardnekkig wordt gezwegen over het Indië van de broers Leo, Dicky en Freek, hun paradise lost. 

In het gezin van Freek en Nellie gaat het wel altijd over emigreren maar dan naar dat andere beloofde land: Amerika, een droom die al twintig jaar meegaat. Dicky heeft die droom waargemaakt, net als de zus van Nellie en hun moeder die door Freek de Gekko wordt genoemd. 

De man van gas en licht is de tweede roman van Nicolette Smabers. Eerder publiceerde ze verhalen en novellen; ook schreef ze kinderboeken. Hoofdpersoon in haar nieuwe boek is ook een kind: we beleven de geschiedenis van de familie Porceleyn door de ogen van Eva die aan het slot van de roman zestien is en op het punt staat haar eigen leven te beginnen. Haar ouders hebben dan eindelijk de stap gewaagd. Eva is in Nederland gebleven, ze woont bij oom Leo en tante Amanda (die ze Lee en Da mag noemen). Op de laatste bladzijde kust ze de vrijbuiter Maup op wie ze altijd heimelijk verliefd is geweest.

Precies door dat einde (waarvan het trouwens maar de vraag is of het een happy end is) wordt De man van gas en licht toch nog de meidenroman die de schrijfster driehonderd bladzijden lang heeft weten te omzeilen. Dat is jammer, want het familieverhaal met zijn Indische geheimen is intrigerend genoeg. Smabers vertelt het in kleine porties, het groeit als het ware met Eva mee. Maar aan het einde moet nog veel worden uitgelegd. Gelukkig maar dat vader Freek gesproken brieven op cassettebandjes naar Nederland stuurt zodat de geschiedenis in bijna veertig bladzijden alsnog kan worden verklaard. In romantechnisch opzicht vind ik dat geen fijne oplossing. Ze doet te veel denken aan ouderwetse detectives waarin in een lange monoloog aan het slot de moordenaar wordt aangewezen.

Nu is er in De man van gas en licht in zekere zin ook sprake van een moord. Freek heeft zich altijd verantwoordelijk gevoeld voor de fatale afloop van een vechtpartij. Zijn broer Dicky jutte hem op door te zeggen dat de andere jongen een glasscherf als wapen had. Het incident heeft zijn leven getekend. Pas jaren later bleek dat Dicky de glasscherf had verzonnen. 

Door de onverwachte dood van Dicky raakt Freek zo diep in de put dat hij zijn dagen doorbrengt in bed en ’s nachts door het huis spookt. Eva durft geen vriendinnetjes mee naar huis te nemen en wenst zich een gewone vader zoals iedereen er een heeft.

Er is in elke familie wel wat, maar in de familie Porceleyn is het steeds een onsje meer. Met de oorlog met Japan komt een einde aan het paradijselijk bestaan in Indië. Freek gaat in dienst en raakt zoek. Diens vrouw en kind komen in een kamp terecht. Na de oorlog ontfermt Dicky zich net iets te klef over hen.

Dan is er in Nederland nog het verhaal van Leo’s dochter Renate die een kind krijgt van Maup die in de verte weer familie blijkt te zijn van de jongen met wie Freek indertijd in die noodlottige vechtpartij was verwikkeld. Als de zestienjarige hoofdpersoon tenslotte besluit om met deze intussen gescheiden klaploper aan te pappen, wordt het allemaal te veel van het goede. Toch blijf je lezen, want Nicolette Smabers heeft een prettige schrijfstijl, en tot het einde blijf je hopen dat Eva een verstandige keuze maakt en bij haar ouders in Californië gaat wonen.

Frank van Dijl

Nicolette Smabers – De man van gas en licht. De Bezige Bij.

Deze recensie werd eerder gepubliceerd in HP / De Tijd van 2 januari 2010.