Een harde, hartverscheurende Ierse roman

Heel lang denk je dat wat een roman heet, Over een vlakke, kalme zee, van de Ierse schrijver Donal Ryan, eigenlijk drie afzonderlijke, op zichzelf staande verhalen zijn. Die weliswaar hun belangrijkste thema gemeen hebben, maar voor al het overige alleen maar de auteur gemeen hebben. Pas in het laatste kwart van dit boek komen de verhaallijnen samen en dan ook nog min of meer toevallig, voor een kort moment en zonder dat de personages enig besef hebben wat het is dat hun levens verknoopt.

Het eerste deel vertelt het verhaal van de vlucht voor het oprukkende IS-leger van de arts Farouk en zijn vrouw en dochtertje. Hun poging om via de Middellandse Zee Europa te bereiken eindigt in een tragedie en toont op schokkende wijze hoezeer al die vluchtelingen uit Irak en Syrië aan de goden zijn overgeleverd. Aangrijpender dan wat Ryan beschrijft kan het niet.

In het tweede deel bevinden we ons ineens in de buurt van het Ierse Limerick. Palmy, een jonge twintiger, woont samen met zijn moeder en zijn opa, de laatste een vileine grappenmaker die zijn kleinzoon op handen draagt. Wie zijn vader is, heeft zijn moeder nooit willen zeggen. Ook zijn opa weet het niet, maar met zijn scherpe tong heeft hij zijn dochter en kleinzoon wel voor behoed het voorwerp te worden van dorpse pesterij. Liefdesverdriet heeft Palmy zo totaal in zijn greep dat hij elke ambitie om iets met zijn leven te doen heeft verloren. Zijn schamele inkomsten verdient hij door bewoners van een verzorgingstehuis van en naar hun dagbestedingsadressen en ziekenhuisafspraken te rijden. Hij wordt geplaagd door suïcidale gedachten.

Het derde deel vertelt de levensgeschiedenis van John, een man van laat-middelbare leeftijd, eveneens uit Limerick. Hopeloos in de knoop geraakt tijdens zijn jeugd heeft John zich bekend tot grenzeloze immoraliteit. Tientallen jaren schiep hij zijn grootste genoegens in het corrumperen van anderen, intussen de revenuen daarvan opstrijkend. Lobbyist noemt hij zichzelf met cynische zelfspot, maar manipulator zou een betere aanduiding zijn: feilloos weet hij ieders zwakke plekken te vinden. Is het aanboren daarvan niet voldoende om iemand te strikken? Breng in de juiste kroeg op het juiste moment een gerucht in omloop dat diens reputatie om zeep zal helpen en zie hij hoe hij gaat bedelen om alsnog te mogen doen wat hij eerst nog zo standvastig weigerde. De rampzalige afloop van een misdaad, uit wanhopige verliefdheid op een jonge vrouw gepleegd, bezorgt hem een gevoel dat hij niet eerder kende: berouw. Zo sterk dat hem tot inkeer brengt: het leven dat hem nog rest zal dat van een boeteling zijn.

Drie delen, drie verhalen. Die niets met elkaar te maken lijken te hebben, behalve dan dat ze intens, wanhopig liefdesverdriet als thema gemeen hebben. Maar in het vierde deel zal blijken dat Ryan er met compositorisch vernuft voor heeft gezorgd dat deze drie ogenschijnlijk evenwijdige verhaallijnen toch een verrassend snijpunt hebben.

Over een vlakke, kalme zee is een harde en hartverscheurende roman, geschreven in een rake, realistische stijl, zonder een woord te veel.

Hans van der Heijde

Donal Ryan – Over een vlakke, kalme zee. Vertaling Arjaan en Thijs van Nimwegen. Arbeiderspers, Amsterdam. 212 blz. € 20,99.