Poging tot monter weerwoord

Zeg scheurkalender en je denkt aan een wc-deur en platte moppen, ook al zijn er de laatste jaren heel wat varianten bijgekomen. Niet meteen een medium om je maatschappelijke overtuigingen mee de wereld in te helpen. Toch is dat wat er beoogd wordt met de Gutmensch Scheurkalender 2021. Het blok met binnenwerk van krantenpapier (een voorwaarde voor de soort) is de uitgave van een heuse stichting met dezelfde naam, die genoeg heeft van alle gratuite scheldpartijen van rechtspopulistische personages, die kennelijk niets beters te doen hebben dan het godganse etmaal te twitteren. Een monter weerwoord is de opzet, want de Gutmensch (op Twitter een synoniem voor ‘linkse landverraders’, in breder verband een vaak moraliserende en dogmatische persoon die zich graag bevestigd wil zien in zijn of haar goedheid) wil bewijzen ook over humor te beschikken en bovendien niet alles maar te laten passeren. ‘De wijste wezen’ betekende vroeger niets terugzeggen, maar wat had je daar nou aan?

Iedereen die niet tot het populistisch rechtse kamp behoort, heet zuur en politiek correct te zijn, nooit in voor een goeie schadelijke grap tegen onderliggende partijen. Het heeft even geduurd voor de groep die door ‘reaguurders’ en andere luidruchtige tegenstanders van ‘de tsunami van nepvluchtelingen’ Gutmenschen worden genoemd, van de schrik bekomen was. Eerst was er het naïeve idee een ‘goed mens’ te kunnen worden door je slechts aan een aantal regels van wellevendheid te houden. Veel later het moment van inzicht dat je met argumenten in deze wilde wereld niet zo ver meer komt. Er lagen jaren tussen. Populistisch rechts brulde, het beschaafde links, of hoe je de tegenoverliggende groep ook maar noemen wilt, huiverde.

Met een heuse Stichting Gutmensch, compleet met beleidsplannen en jaarverslag, gaat er nu wat gebeuren, te beginnen dus met een scheurkalender. En is het wat, deze strategie? Mwa. Misschien ja, omdat de scheurkalender door de jaren heen als een lollig ding wordt beschouwd, geschikt voor onbekommerde mensen die tijdens het ontlasten gewoon lekker willen lachen. Zeg maar de andere kant van het maatschappelijke spectrum dan de weloverwogen formulerende, (over)gevoelige, verantwoord levende types, die altijd wat gekromd lopen omdat ze morgen of uiterlijk overmorgen de klimaatapocalyps verwachten. Door juist dit atypische medium te kiezen, zo moet het idee geweest zijn, heb je de eerste punten al binnen. Maar ook nee, welke Gutmensch wenst zich nou een scheurkalender?

Aan medewerkers van naam geen gebrek: Adriaan van Dis, Geert Mak, Sheila Sitalsing, Micha Wertheim, Kristien Hemmerechts, Jeroen van Merwijk, Rodaan Al Galidi, Tommy Wieringa, Joep Bertrams, Joke van leeuwen, de lijst is lang, Gutmenschen doen altijd graag mee als er een beroep op hen wordt gedaan. Niet in de laatste plaats als er vertrapte groepen beschermd moeten worden met een tekst of tekening. In deze eerste editie is het thema asiel, migratie, vluchtelingen en extreemrechts. Zeg maar het centrale deel van het slagveld.

De stichting verklaart op de eigen website gutmensch.org dat het debat vervuild wordt door manipulatie, intimidatie, halve waarheden en leugens. Bovendien worden mensen volgens de stichting onderuitgehaald met een felheid die grenst aan fanatisme. Beide partijen zullen het daarmee eens zijn, maar dan wel vanuit tegengesteld perspectief.

Volgens de stichting laat de linkervleugel ‘zich aftroeven met argumenten waar ze zo gauw niets tegenin kunnen brengen (want hoe zit het nu werkelijk met gestegen criminaliteit en de asielinstroompercentages?). Ze worden daarbij in de steek gelaten door politieke leiders die steeds verder naar rechts kruipen vanwege zetelpeilingen en verkiezingsuitslagen.’ Het moet op dit brainstorm-moment geweest zijn dat de stichtingsleden voor het eerst aan een scheurkalender dachten. De wat oudere deelnemers, en dat zijn er nogal wat, hebben vroeger immers ook hard moeten lachen om die malle Koot en Bie met hun kostelijke Bescheurkalender. Dus dat moest het maar worden. Met de te lang als scheldwoord gebruikte term Gutmensch als geuzennaam.

Het resultaat van de eerste uitgave ademt precies de tweeslachtigheid die je kon verwachten. De grapfactor is laag, het is dan ook allerminst een grappig thema, de dagteksten zijn feitelijk saai en lang, wat de scheurende mens niet verwacht (zeg nou zelf, hoe lang zit een mens op de wc?), de inhoud is een ratjetoe aan min of meer toepasselijke citaten, boekfragmenten en schetsjes; een weinig begrijpelijke mix van zware ernst en lichte luim, die allerminst overtuigt. Humor is een vak, kun je zeggen en de deelnemende kunstenaars en schrijvers, hoe goed ook als kunstenaar of schrijver, zijn geen ambachtslieden op dit vlak, op een enkeling na. Maar die laatsten kunnen deze poging tot opgewekt weerwoord, hoe broodnodig ook, niet redden. Wat speelsheid en een snufje maatschappelijk moralisme betreft, hebben de makers van de al vele jaren verschijnende scheurkalender van loesje.nl beter begrepen hoe het principe werkt.

Op 1 april (de ultieme grappendag, nietwaar) wordt gerefereerd aan de ‘narren aan de macht’, dus lieden als Boris Johnson, Nigel Farage, Donald Trump, Beppe Grillo, Jimmy Morales en Rodrigo Duterte. Meer dan deze opsomming en een korte definitie van het begrip ‘nar aan de macht’ in de ogen van de goedemensenstichting is het niet. Een getekende haan kraait: kukelekúúú, een getekend personage in ondergoed kijkt in een spiegel, waar een rat terugloert. Op 1 mei, de Dag van de Arbeid van eertijds, staat een vintage poster van een activistische arbeider, op 3 mei wordt verteld dat op die datum in 1942 de Jodenster verplicht werd. En op Bevrijdingsdag 5 mei laat cabaretier Vincent Bijlo weten dat zijn pleegzoon Afief moeite heeft met het woord ‘vluchteling’, alsof hij de rest van zijn leven vlucht en geen ‘blijveling’ is. Het is een aardig stukje, maar ook wel weer de zoveelste aflevering van de hedendaagse Gutmenschliche insteek jeuk te krijgen van zo goed als elk woord dat je met de nodige goede wil als kwetsend kunt interpreteren.

Sterke tegenargumenten, bruikbare frames, gelukte pogingen tot weerwoord, monter geformuleerd, kom je in deze scheurkalender (‘serveert u een dagelijkse dosis strijdlust en bezieling’) niet tegen. Misschien is het alles overwegende toch niet zo’n geschikt medium voor dit doel, al is de poging zeker te waarderen.

André Keikes

Linda Polman, Saskia Kunst, Saskia Pfaeltzer e.v.a. – Gutmensch Scheurkalender 2021. Jurgen Maas, Amsterdam. 736 blz. € 15.