Rrraarrr?

Een man, P. is de enige passagier in een tweeënvijftig stoelen tellend compartiment van een trein die van de nacht naar de dag rijdt. De intercom meldt dat men zijn best doet om de bestemming te bereiken en adviseert om intussen te genieten van het uitzicht. P. verricht nauwelijks opmerkenswaardige handelingen. Hij krabt een vuiltje van het raam, strikt een loszittende veter, trommelt met zijn vingers op zijn hoofd en kijkt naar de handgreep van de noodrem en naar een Mondriaan-achtige tekening op de achterwand van het compartiment. Uiteindelijk trekt hij een dichtbundel uit een binnenzak van zijn colbert en volgt met een vinger de regels. Langzaam worden zijn oogleden zwaarder.

Dit is een samenvatting van de eerste zes bladzijden van Aslast, de nieuwe roman van A.H.J. Dautzenberg. Begin je aan de volgende zes, dan lijken die op het eerste gezicht een kopie van de eerste. Even denk je een misdruk in handen te hebben, maar dan zie je dat de vetgedrukte alinea’s, die in gebeeldhouwde taal het uitzicht beschrijven, wél, maar de andere, die handelingen van P. beschrijven, niet allemaal precieze kopieën zijn van voorgaande beschrijvingen daarvan. Ook de tweede intercomboodschap verschilt enigszins van de eerste. Dat gaat zo door tot je een derde van Aslast achter de rug hebt. Dit is een ruwe schatting, want Aslast is niet voorzien van paginanummering.

Daarna vervagen de vetgedrukte zinnen tot ze helemaal door het wit van het papier zijn verzwolgen. Nog weer verder zijn op de plek die ze innamen blauwe rechthoeken afgedrukt – eerst lichtblauw, maar allengs donkerder blauw.

P. krijgt een enkele keer een tweede initiaal: P.M. Piet Mondriaan? De intercom meldt op zeker moment dat de bestemming een lotsbestemming is. En de dichtbundel wordt aan het einde andere lectuur, lectuur waarvan P’s oogleden niet zwaarder worden.

Het woord aslast betekent de last die een as draagt. De tekst geeft geen aanleiding om er de last van een hoeveelheid as in te lezen.

Aslast is experimentele literatuur. In de zin van geen conventionele literaire middelen gebruikend die duiding van de tekst sturen.
Daarvoor de achterflap raadplegen is een zwaktebod. Je verwacht dat de naam Beckett valt, maar leest daar ‘kafkaësk’. Dat lijkt me ook een zwaktebod, ingegeven door Kafka’s Das Schloss, waarin een bestemming, hoe dichtbij ogenschijnlijk ook, onbereikbaar blijft.

De vergelijking van de tekst met een muziekstuk waarvan de opeenvolgende sequenties slechts één noot verschillen van de vorige dringt zich op. Maar die vergelijking gaat mank als het raamuitzicht erbij wordt betrokken: vat dat op als klank en stel vast dat die eerst langzaam versterft en dan als monochrome blauwe klankkleur terugkomt. Hoe dan ook helpt die vergelijking niet voor nadere duiding.

De mededelingen via de intercom, waarmee elke sequentie begint, bieden enig houvast. Bijvoorbeeld, op ongeveer twee derde van Aslast: ‘Goedemorgen. We zijn op weg naar uw lotsbestemming. Naar het licht, naar de opheffing van uw individualiteit. In de tussentijd kunt u genieten van het uitzicht. Wanneer we de bestemming bereiken, zullen we u waarschuwen.’ Enkele keren zegt de intercomstem dat we ons verwijderen van onze jeugd en dat onze banden met het verleden van elastiek zijn. Soms lijkt het alsof P. droomt of fantaseert, zoals wanneer hij een rechthoek uit de Mondriaan licht en meeneemt naar zijn zitplaats.

Misschien moet je niet proberen te duiden, maar je concentreren op wat de tekst bij je teweegbrengt: gevoelens van beklemming, het gloren van het sombere idee dat je leven deels en misschien wel grotendeels bestaat uit triviale handelingen zoals het herstrikken van je veters of het krabben aan een vuiltje, of het idee dat het leven bestaat uit sequenties waarvan elke volgende amper verschilt van de voorgaande. Wat teksten als deze bij mij ook oproepen is de herinnering aan een sketch van Jiskefet, waarin Michiel Romeyn tussen publiek zit dat naar een experimenteel theaterstuk kijkt. Waarna ik de onbedwingbare neiging heb om net als hij met een luid ‘rrraarrr’ de stilte te verscheuren. Ik bedoel daarmee niet een waardeoordeel over Aslast uit te spreken.

Hans van der Heijde

A.H.J. Dautzenberg – Aslast. Pluim, Amsterdam/Antwerpen. € 21,99.