Wanen van een ambtenaar

De hoofdpersoon van Dagboek van een gek (1835) van Nikolaj Gogol is de ondergeschikte ambtenaar Aksenti, wiens werkzaamheden vooral bestaan uit het slijpen van de penpunten van de directeur. Aksenti, die ontevreden is met zijn lage ambtenarenrang en streeft naar meer aanzien, is ongelukkig verliefd op de dochter van de directeur. Hij hoort honden praten. Wat de viervoeters Madgy en Fidèle meedelen, is zo belangrijk voor hem dat hij op zoek gaat naar meer boodschapen van de honden. Hij keert hun mandjes om en vindt flarden van hun correspondentie.

Omdat Aksenti de verteller is en hij langzamerhand krankzinnig wordt, is Dagboek van een gek geen gemakkelijke tekst om te lezen. Het taalgebruik is redelijk helder en de chronologie lijkt aanvankelijk duidelijk, maar de inhoud is nogal ondoorgrondelijk.

De onvrede van de verteller met de rangen en standen binnen de ambtenarij, die de Russische samenleving in de jaren 30 van de negentiende eeuw als geheel representeert, is zo groot dat hij steeds verwarder wordt. Met het groeien van Aksenti’s waanzin, neemt de datering van zijn dagboekaantekeningen steeds absurdere vormen aan. Na 8 december volgen 43 april 2000 en 86 maartober. Het dagboek eindigt op s34te mnd jraa, februari 349.

Ook in de gedaante van de koning van Spanje lukt het Aksenti niet om de directeursdochter te veroveren. Maar wie koning van Spanje is, hoeft natuurlijk niet meer naar zijn gewone werk.

Niet naar het departement geweest… Ze kunnen doodvallen! Nee, jongens, ik trap er niet meer in. Ik ga niet die rotpapieren van jullie zitten overschrijven.

Het werk wil wel dat Aksenti verschijnt en aan de slag gaat. Een gedwongen bezoek aan het departement loopt helemaal uit de hand. Aksenti’s dagboekaantekeningen zijn hilarisch, maar het lot van de ambtenaar is treurig. Eenmaal opgenomen in een psychiatrische kliniek denkt hij dat hij eindelijk in Spanje is gearriveerd en dat de behandelingen die hij ondergaat deel uitmaken van zijn vervolging door de grootinquisitie.

Dagboek van een gek. Aantekeningen van een krankzinnige – uitgever Woord in Blik gebruikt beide titels die in omloop zijn voor Gogols novelle – is een prachtige, absurdistische novelle die noopt tot langzaam lezen om grip op de hersenkronkels van de verteller te krijgen. In de fraaie uitgave van Woord in Blik zijn slechts de rechterpagina’s met tekst bedrukt, wat het lezen vertraagt. Op de linkerpagina’s staan speelse collages van kunstenaar John Biesheuvel. De brieven van de honden lees je automatisch met meer aandacht omdat ze in een enigszins moeilijk leesbaar, handschriftachtig lettertype zijn gezet.

Marie-José Klaver

Nikolaj Gogol – Dagboek van een gek. Aantekeningen van een krankzinnige. Uit het Russisch vertaald door Arie van der Ent. Geïllustreerd door John Biesheuvel. Woord in Blik, Rotterdam. 96 blz. € 20.