Onmiskenbare krachten

Raoul de Jong neemt ons in al zijn eigenzinnige boeken mee op queeste. De basis is vaak een reis die hij heeft afgelegd: te voet in de Grootsheid van het al, door de tijd in Dagboek van een puber. Zijn nieuwste boek is een gerijpt kunstwerk: het omvat niet alleen een zoektocht naar zijn vader en naar zijn eigen Surinaamse wortels, of de broodnodige herwaardering van in Nederland te vaak vergeten Surinamers zoals Anton de Kom, Papa Koenders, Ellen Ombre, en Bram Behr of een liefdevolle herschrijving van de geschiedenis van Suriname. Jaguarman is vooral een lofzang op de onmiskenbare krachten die in ieder mens sluimeren en die we meer zouden moeten koesteren.

De afgelopen zeven jaar schreef De Jong aan Jaguarman. De intensiteit van zijn inspanningen is terug te zien in de doorwrochte structuur. We worden meegenomen in een zevendaags ritueel dat Raoul volgt op aanraden van wintipriesteres Miss Elly Purperhart om antwoord te vinden op zijn vragen naar zijn voorvaderen:

Is het mogelijk dat mijn leven door uw daden beïnvloed wordt alleen omdat we wat genen delen? Als ik naar mijn vader en mij kijk dan lijkt het antwoord ‘ja’. Achtentwintig jaar lang was hij geen vader en toch delen we van alles, veel meer dan alleen ons uiterlijk. En als dat zo is, dan is het logisch dat er in mij ook iets van mijn vadersvader zit, en van mijn vaders vadersvader. Eén van die vaders bent u. Volgens mijn vader kon u uzelf veranderen in het sterkste, en volgens sommigen, wreedste dier van het Zuid-Amerikaanse regenwoud, de koning van de Amazone: de jaguar. Hoe deed u dat? Wie was u? Waar kwam u vandaan? Hoe kwam u aan uw krachten? En waarom moet ik die krachten volgens mijn vader met rust laten?

Ook al beslaat ieder hoofdstuk een dag van het ritueel, tijd speelt geen noemenswaardige rol. Terwijl Raoul de Jong de tigri op zijn staart probeert te trappen zijn verleden en heden simultaan aanwezig. De reis van drie maanden naar Suriname is doordrenkt met een grondig onderzoek (met voetnoten) naar de veronachtzaamde geschiedenis van Suriname:

Voor ik op zoek ging naar de Jaguarman, wist ik net zo weinig over de geschiedenis van Suriname als de gemiddelde mens. Dat kwam niet doordat ik een slecht mens was, het kwam doordat we weinig over die geschiedenis leren. Dat is niet alleen jammer voor de geschiedenis van Suriname, het is vooral jammer voor ons, niet als Surinamers of als Nederlanders, maar als mensen.

Tussen de teksten staan door De Jong gemaakte tekeningen van veel mensen uit het verhaal. Ze getuigen van de fijngevoeligheid en toewijding waarmee Raoul de Jong dit boek heeft gemaakt. Jaguarman is niet alleen een klassieke queeste pur sang: de hoofdpersoon zoekt iets vol overgave en ondergaat tijdens het speuren een spirituele metamorfose. Maar het boek is zélf de krachtigste Jaguarman die bestaat: het inspireert in heldere taal, schudt je wakker uit de sprookjes die je jezelf op de mouw speldt en verbindt. Jaguarman verenigt het grote met het kleine, de zin met de onzin, het sprookje met de werkelijkheid.

Raoul de Jongs rotsvaste geloof in een rivier die stroomt van zee naar de bergen en de overgave waarmee hij die rivier in kaart heeft weten te brengen zijn besmettelijk. Net als Campert weet hij het onmogelijke gestalte te geven in een fijnbesnaarde stijl, waar steeds relativering doorheen schemert:

Ik hou van katholieke kerken, het is net zoiets als de McDonald’s of de Starbucks: waar je ook bent op de wereld, je weet precies wat je binnen kunt verwachten.

Als er één boek is dat u dit jaar écht moet lezen dan is het Jaguarman: om iets wezenlijks te leren over ongemakkelijke waarheden, om ‘zelf na te blijven denken, zelfs als niemand anders dat doet’ en om de schoonheid in jezelf te omarmen. Amen.

Miriam Piters

Raoul de Jong – Jaguarman, mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden. De Bezige Bij, Amsterdam. 256 blz. € 22,99.