De kracht van clichés

John Ewbank is de hofleverancier de teksten van Marco Borsato. Heel veel mensen vinden die teksten mooi en dat is fijn voor heel veel mensen. Het liedje ‘Wit licht’ begint aldus:

Ik ben een mens van vlees en bloed
Een druppel in de oceaan
Onherkenbaar in de golven

Een korrel zand in de woestijn
Zo slokt de menigte mij op
En raak ik telkens weer bedolven

Beeldspraak op beeldspraak op beeldspraak totdat je vanzelf de weg kwijt bent. Borsato zingt dat hij eigenlijk maar een gewoon mens is en onderdeel van een groter geheel, zowel een druppel water als een korrel zand. Je weet nog niet helemaal wat er komen gaat in dit lied, maar in de laatste twee regels zit toch al iets hovaardigs, met de menigte die hem zowel opslokt als bedelft. Zo gewoon is die Borsato dus helemaal niet. En inderdaad: uit de volgend regels blijkt dat Borsato meer is dan een druppel water en een korrel zand:

Maar gedragen door het witte licht
Stijg ik uit boven mijzelf
Ken ik even geen gewicht
Meer dan een schaduw in het witte licht

Het lied werd door veel mensen gewaardeerd, sommigen vonden troost, anderen ervoeren een haast religieus gevoel. Mensen herkenden zich in het lied omdat ze ook weleens gedragen werden door wit licht. En wil niet iedereen liever in het licht staan dan in de schaduw?

Afgelopen week droeg Amanda Gorman een gedicht voor bij de inauguratie van Joe Biden. Internet ontplofte, want we zagen een jonge, zelfbewuste, zwarte vrouw met aanstekelijk optimisme een gedicht voordragen. Misschien meer ‘spoken word’ dan een gedicht. Het valt me wel vaker op bij spoken word dat de voordracht, de herhalingen en de expliciete betekenissen van groter belang zijn dan een subtiele woordkeuze. Mirjam van Hengel schreef gisteren in de Volkskrant:

Vertaler gezocht! Een ondoenlijke kluif zal het niet worden, naar spannende vergelijkingen of ambiguïteiten is het wel even zoeken in dit gedicht. Er staat wat er staat, zeg maar.

Daar was ik het wel mee eens. Het optreden van Gorman had enorm veel kracht – ook omdat ze van plan is zelf ooit president te worden – maar ik hoorde weinig verrassende beelden. Ja, ze gebruikt poëtische middelen en allitereert en assoneert dat het een aard heeft:

If we merge mercy with might,
and might with right,
then love becomes our legacy
and change our children’s birthright

En de retorische techniek van de herhaling wordt gebruikt door dichter en politicus en hoe groter de woorden, hoe meer het de woorden van de politicus zijn.

We will rise from the lake-rimmed cities of the midwestern states,
we will rise from the sunbaked south
We will rebuild, reconcile and recover

Ik vind het lastig om een beetje kritiek te geven en moet me even van alle politiek-correcte ketenen bevrijden. Natuurlijk is het sowieso al prachtig dat er een dichter op zo’n podium staat, maar als ik eerlijk ben vind ik de traditie van onze Dichters des Vaderlands interessanter en intellectueel uitdagender. Ik lees liever Gerrit Komrij die bij de herdenking van de val van Srebrenica in 2000 een sonnet schreef waarvan de laatste zes regels luiden:

Owee, men weet weer van de prins geen kwaad.
Ze staan zichzelf lamlendig toe te juichen
En spelen blindeman. Het is iets geks,

Die Nederlandse oogkleppenreflex.
Dat ze verdomme nu hun hoofd eens buigen.
Dat ze de blik zien van wie sterven gaat

Ik lees liever Tsead Bruinja die zijn laatste gedicht richtte aan Mark Rutte met wat cynische weggelakte regels:

het is de hoogste tijd voor mij deze vijver op te geven
wat niet erg is ik ben wit ik heb werk aan fraude
signalering voorzieningen bewaar ik geen enkele herinnering
ik kom niet voor op afgewerkte lijstjes geen schandaaltje
kleeft aan mij behalve xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
het is een vrij land bovendien net wat vrijer voor mij
en de directeur van de belastingdienst
dan voor fatima tarik of genelva

Ik lees liever Lieke Marsman die in haar eerste gedicht Nederland al typeert:

Je geweten, verleden, je opinies, experts
Je consultants, commissies, obsessies, je taal
Je vergeten kwitanties met het hele verhaal
En je schoorvoetende sorry, dat aan niemand gericht is

De dichter hoort geen lakei van de macht te zijn. Ik heb liever een dichter die wrikt in het geweten, dan een zalvende dichter die in clichétaal de zittende macht paait, ook al ben ik nog zo blij dat deze macht de vorige vervangen heeft.

When day comes we step out of the shade,
aflame and unafraid
The new dawn blooms as we free it
For there is always light,
if only we’re brave enough to see it
If only we’re brave enough to be it

Marco Borsato had het zo kunnen zingen.

Coen Peppelenbos