Herinneringen van een intelligente puber

Puberteit en pubertijd mogen beide gebruikt worden. De eerste term slaat op de veranderingen in de hormoonhuishouding. De tweede op de tijd waarin dat gebeurt. Er verandert iets in de hersenen, waardoor de puber onzeker wordt. Hij of zij – meisjes vaak eerder – krijgen moeite om zich te concentreren en om de goede keuzes te maken. De hoofdpersoon in Elena Ferrantes Het leugenachtige leven van volwassenen – een weinig aantrekkelijke titel – is de dertien- tot zestienjarige Giovanna, dochter van een geletterde vader en moeder, die hun kind een zelfbewuste opvoeding hebben gegeven.

De uitvoerige en behoorlijk afstandelijke bekentenissen van Giovanna beginnen met de mededeling dat haar vader, twee jaar voordat hij moeder en dochter verliet, zei dat ‘ik heel lelijk was’. Ze eindigen met de minst opwindende seksscène die ik ooit gelezen heb. Ze laat zich ontmaagden door een achterbuurtfiguur, die allang met haar wil, maar die na deze ontmaagding vast voorgoed genezen is van haar. Daartussen lezen we het uitgebreide verslag van de opstand van Giovanna tegen haar ouders.

Het begint er mee dat ze haar tante, zuster van haar vader, opzoekt. Haar vader heeft gezegd dat Giovanna net zo lelijk is als haar tante Vittoria en die tante noemt haar broer een valse schoft en een klootzak. (De vertaalsters Miriam Bunnik en Mara Schepers nemen geen blad voor de mond, ongetwijfeld trouw aan het Italiaans.) Beiden komen uit een achterbuurt van Napels. Vader Andrea heeft zich opgewerkt tot docent aan de universiteit. De tante is blijven steken en neemt dat haar broer kwalijk.

Vóór haar puberteit houdt Giovanna veel van haar vader. Ze vindt hem mooi en verfijnd. Alles begint te wankelen als hij zijn dochter lelijk noemt. De vertelster spreekt zichzelf toe en daarmee de lezer:

Hier zou je me kunnen tegenspreken: misschien overdrijf je, je vader zei niet letterlijk ‘Giovanna is lelijk’. Dat is waar, het zat niet in zijn aard om zulke botte woorden te gebruiken. Maar ik zat in een heel kwetsbare periode. Ik menstrueerde al bijna een jaar, je kon mijn borsten al heel goed zien en daar schaamde ik me voor […]

Giovanna gaat zich in het zwart kleden en zich ordinair opmaken; ze spijbelt van school en ze maakt haar huiswerk niet, waardoor ze uiteindelijk blijft zitten. Ze luistert naar haar tante die ze afschuwelijk en aantrekkelijk vindt en onder haar invloed gaat ze haar ouders bespioneren. Ze ontdekt dat beiden vreemd gaan en moet meemaken dat haar vader vertrekt naar de vrouw van een vriend, Costanza. Die vrouw heeft twee dochters, Angela en Ida, die al jaren bevriend waren met Giovanna.

Een leidmotief is een armbandje, dat ooit behoorde aan de moeder van Andrea en Vittoria. In de vier jaar die verteld worden, gaat het armbandje van zilver met mooie edelsteentjes heen en weer van Vittoria naar Costanza, naar Giovanna, naar Giuliana (stiefdochter van Vittoria) en uiteindelijk legt Giovanna het op de grond naast het bed waar ze is ontmaagd, ‘als een onheilspellend geschenk’.

Met Giuliana gaat ze naar Milaan om haar verloofde Roberto op te zoeken. Giovanna als chaperone, maar ze is verliefd op Roberto, een knappe, charismatische docent aan de universiteit. Roberto heeft haar mooi genoemd. De cirkel is rond: van vader naar bewonderde jonge man. Op de terugweg ontdekt Giuliana dat het armbandje weg is. Ze belt haar verloofde en ja, het ligt in zijn woning. Giovanna besluit om terug te gaan naar Milaan. Waarom? Wil ze met Roberto naar bed? Ja, maar ze blijft trouw aan haar vriendin, hoewel Roberto haar niet zou tegenhouden. (‘Alle mannen willen neuken’.) Weer thuisgekomen zoekt ze contact met de jongen die haar moet ontmaagden. Daarna gaat ze met Ida naar Venetië op vakantie. Ze is geslaagd met een negen voor Grieks.

Volwassen worden lijkt het zich aansluiten bij de leugenachtigheid van bijna alle mensen. Elena Ferrante beschrijft in al haar boeken de boven- en benedenstad Napels met zijn eigen bevolkingsgroepen, armoe en welstand, trouw aan de kerk en atheïsme. Iemand kan ontsnappen aan zijn achterbuurt door zijn intelligentie, maar ook dat leidt tot allerlei ontrouw en ellende. Ik moet eerlijk zeggen dat ik het nu wel heb gezien.

Remco Ekkers

Elena Ferrante – Het leugenachtige leven van volwassenen. Vertaling Miriam Bunnik en Mara Schepers. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 334 blz. 22,90.