Laat het verleden met rust

Johanna is nog geen vijfenzestig als ze begint te dementeren. Ze woont sinds een paar jaar met haar nieuwe vriend op Ibiza, maar die beschouwt haar ziekte als een verborgen gebrek en dumpt haar weer in haar oude woning in Nederland. De kinderen – haar zoon Max, een in zichzelf gekeerde man van dertig en zijn jongere zus Jennie – moeten maar zien wat ze met moeder doen. Als Jennie ook nog vraagtekens gaat zetten bij de zelfmoord van hun vader Gerrit dan staan alle onderlinge verhoudingen op scherp.

In De terugkeer vertelt Esther Gerritsen het verhaal steeds vanuit een ander personage. Ook de overleden vader komt een paar keer aan het woord. ‘Hij is erbij als ze aan hem denken, anders niet.’ Door die perspectiefwisselingen kun je je steeds inleven in de beweegredenen van een van de hoofdfiguren. Gerritsen kan in een paar zinnetjes de relatie tussen twee mensen duidelijk maken. Tussen Max en Jennie bijvoorbeeld: ‘Ze praat veel. Als hij met haar spreekt is vooral zij aan het woord en denkt hij aan voetbalwedstrijden; tachtig procent balcontact voor de ene ploeg, twintig voor de andere. In hun gesprekken is zij aan de bal. In plaats van naar haar te luisteren schat hij in hoe de percentages tekst tussen hen verdeeld zijn.’

De terugkeer krijgt trekken van een thriller als Jennie verder gaat wroeten in het verleden. Ze was een klein meisje toen haar vader zelfmoord pleegde, maar ze wil nu toch wel meer weten over die fatale dag, voordat het geheugen van haar moeder helemaal in de mist verdwijnt. Wat verzwijgt zij? Waarom was haar oom Ed destijds zo vaak in huis en waarom komt hij juist nu weer helpen? Jennie gaat zelfs zo ver dat ze het lichaam van haar vader laat opgraven om na al die tijd achter de waarheid te komen.

Tot het eind blijft onduidelijk wat er precies gebeurd is, maar de psychologische uitwerking van de karakters blijft het spannendst. Ondanks de zwaarte van de thematiek, blijft de toon licht omdat er altijd wel een ironische ondertoon terug te vinden is in de zinnen van Gerritsen: ‘Max kijkt naar zijn gevoelens als naar ongevraagd bezoek.’ Daarnaast schrijft zij fantastische dialogen waarin heel veel tussen de regels gezegd wordt. De terugkeer is een prachtige, toegankelijke psychologische roman. De vraag of je het verleden moet laten rusten en genoegen moet nemen met je eigen herinnering blijft intussen open voor de lezer.

Coen Peppelenbos

Esther Gerritsen – De terugkeer. De Geus, Amsterdam. 258 blz. € 22,50.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 8 januari 2021.

Lees hier de recensie van Erik-Jan Hummel over De terugkeer.

Bekijk hier de Tzum-sessie met Esther Gerritsen over De terugkeer.